SŁOWACJA: Archiwiści z Trnawy uczcili wydarzenia z listopada 1989 roku

Archiwum Państwowe w Trnawie, we współpracy z Miastem Trnawa i stowarzyszeniem obywatelskim Mały Berlin, przygotowało bardzo interesujące i wyjątkowe pod względem treści przedsięwzięcia, które przypomniały miastu i jego mieszkańcom wydarzenie z listopada 1989 r. Wszystkie akcje były częścią dużego cyklu zatytułowanego „Honor wolności”, do udziału w którym udało archiwistom się pozyskać współpracę samorządu województwa trnawskiego, miasta Trnawy, różnych instytucji kultury (teatru Jána Palárika, Muzeum Zachodniosłowackiego w Trnawie, Biblioteki Juraja Fándly’ego w Trnawie, Galerii Ján Koniarek w Trnawie, Centrum Sztuki Współczesnej i Trnava Radio oraz stowarzyszenia Mały Berlin.
Jednym z elementów uczczenia 30-lecia odzyskania wolności był koncert chorałów gregoriańskich, jaki odbył się 17 listopada 2019 r. w kościele franciszkanów św. Jakuba, w wykonaniu zespołu wokalnego SCHOLA MINOR, który specjalizuje się w interpretacji średniowiecznego chorału gregoriańskiego i polifonii. Wykonał on kompozycje z różnych okresów chorału gregoriańskiego, a także fragmenty utworów zapisanych w średniowiecznych księgach, przechowywane dziś w Archiwum Państwowym w Trnawie.

Czytaj dalej „SŁOWACJA: Archiwiści z Trnawy uczcili wydarzenia z listopada 1989 roku”

WĘGRY: Posiedzenie Komitetu ds. Archiwów Węgier i Rosji

W dniach 15-16 października 2019 r. w miejscowości Szolnok na Węgrzech odbyło się spotkania Wspólnego Komitetu Węgiersko-Rosyjskiego ds. Archiwów na jego ósmej sesji. Z Rosji przybyła sześcioosobowa delegacja na czele z Andriejem Juraszowem, zastępcą szefa Federalnej Agencji Archiwów (Rosarhiv).
Obie strony omówiły i oceniły rezultaty wspólnego projektu dotyczącego digitalizacji akt węgierskich jeńców wojennych w Związku Radzieckim i stworzenia rosyjskojęzycznej bazy danych dla ich przetwarzania i archiwizacji. Mówi się, że od czasu ustanowienia Komitetu w 2003 r. jest to największy projekt naukowy realizowany we współpracy między obiema stronami.
Strona węgierska uzyskała informacje o hungarikach przechowywanych w archiwach rosyjskich, które do tej pory nie były znane badaczom węgierskim. Eduard Pagyerin, szef Służby Archiwów Sił Zbrojnych Federacji Rosyjskiej powiedział, że w Podolskim Archiwum Ministerstwa Obrony Federacji Rosyjskiej (CAMO RF) znajduje się około 230 dokumentów (plików) przejętych przez Armię Czerwoną podczas II wojny światowej. Wspomniał także, że dla 20% tych dokumentów, głównie w języku węgierskim, a w mniejszym stopniu w języku niemieckim, rosyjscy archiwiści przygotowali już tłumaczenia na język rosyjski. Z kolei Igor Fetyisow, zastępca szefa Departamentu Dokumentacji Historycznej Ministerstwa Spraw Zagranicznych Federacji Rosyjskiej, poinformował że w archiwach Ministerstwa Spraw Zagranicznych Federacji Rosyjskiej (AVP RF) znajduje się około 630 teczek, z których około 430 zostało już odtajnionych.

Czytaj dalej „WĘGRY: Posiedzenie Komitetu ds. Archiwów Węgier i Rosji”

FRANCJA: Issy-les-Moulineaux, Archiwum Polskiej Misji Katolickiej we Francji

Termin „Wielka Emigracja” dotyczy zjawiska występującego w I połowie XIX wieku – wyjazdu z ziem polskich po upadku powstania listopadowego rzeszy Polaków, z których wielu osiadło na stałe we Francji. Towarzyszący im kapelani wojskowi już w 1832 roku zorganizowali duszpasterstwo polskojęzyczne. Obejmowało ono coraz szersze kręgi, także emigrantów zarobkowych przybywających do Francji coraz liczniej pod koniec XIX wieku. Za dzień powstania Polskiej Misji Katolickiej we Francji przyjmuje się 19 czerwca 1922 r., kiedy w Paryżu został podpisany statut tej instytucji – podpisany przez kard. Edmunda Dalbora, opiekuna emigracji polskiej z ramienia episkopatu polskiego, i bp. Emanuela Chaptala, delegata episkopatu francuskiego.
Od tego czasu datuje się także formalne tworzenie i gromadzenie dokumentacji Misji. Narastała ona przez kilka dziesiątków lat, przechowywana zgodnie z przyjmowanymi w kolejnych okresach regulacjami i zwyczajami. Do zbiorów Misji zaczęły z czasem trafiać także materiały innych instytucji – przeważnie związków, stowarzyszeń i społecznych organizacji polonijnych. Początkowo przechowywane były w Paryżu, później w La Ferte la Jouarre, a obecnie w wydzielonym pomieszczeniu siedziby byłego seminarium w Issy-les-Moulineaux koło Paryża. Kieruje nim ks. Robert Czarnowski.

Budynek byłego seminarium polskiego – siedziba archiwum

Budynek byłego seminarium polskiego – siedziba archiwum

Kilkakrotnie podejmowano próby uporządkowania zasobu i tworzenia inwentarzy. „Archiwalnym okiem” spojrzał od nowa na zasób w 2005 r. ks. Marian Brudzisz, który dokonał ponownego rozpoznania zasobu, opracował zespół nr 1 – Polska Misja Katolicka we Francji oraz rozpoczął wyodrębnianie kolejnych zespołów. W prace te włączyli się polscy archiwiści: Urszula Kowalczyk i Tomasz Hajewski w 2008 r. oraz Lidia Potykanowicz-Suda w 2009 r. W wydanym w 2015 roku przewodniku ks. M. Brudzisz napisał, że archiwum liczyło wówczas 67 m.b. – 3609 j. a. Wyodrębniono w nim wówczas 36 zespołów i zbiorów. Większość ma niewielki rozmiar, liczący od jednej do kilkunastu jednostek archiwalnych. Do większych zaliczają się, oprócz zespołu nr 1, Polski Związek Inwalidów Wojennych we Francji, Związek Rezerwistów i Byłych Wojskowych Polskich we Francji, Stowarzyszenie Polskich Kombatantów Koło Paryż, Komitet Pomocy Polakom we Francji oraz Listy do Prymasa Polski kard. Józefa Glempa.

Czytaj dalej „FRANCJA: Issy-les-Moulineaux, Archiwum Polskiej Misji Katolickiej we Francji”

UKRAINA: Wystawa w Archiwach Ukrainy z okazji 75. rocznicy deportacji Ukraińców z Łemkowszczyzny, Nadsania, Chełmszczyzny, Podlasia Południowego, Ziemi Lubaczowskiej, Zachodniej Bojkowszczyzny w latach 1944–1951

W 2018 roku Rada Najwyższa Ukrainy ustanowiła drugą niedzielę września Dniem Pamięci o Przymusowym Wysiedleniu rdzennych Ukraińców z Nadsania, Chełmszczyzny, Podlasia Południowego, Ziemi Lubaczowskiej i Zachodniej Bojkowszczyzny w latach 1944–1951. Zachodnia granica ZSRR została przeprowadzono bez względu na etniczne osadnictwo Ukraińców i Polaków. Władze komunistyczne postanowiły rozwiązać ewentualne przyszłe problemy poprzez przymusowe wysiedlenie ludności z jej ojczyzn. W dniu 9 września 1944 r. w Lublinie ZSRR i Polska podpisały umowę o „wzajemnej wymianie ludności”, która de facto polegała na wyrzuceniu Ukraińców z Polski i Polaków z Ukrainy. W rezultacie, w latach 1944-1951 z Polski wysiedlonych zostało ok. 700 000.

Czytaj dalej „UKRAINA: Wystawa w Archiwach Ukrainy z okazji 75. rocznicy deportacji Ukraińców z Łemkowszczyzny, Nadsania, Chełmszczyzny, Podlasia Południowego, Ziemi Lubaczowskiej, Zachodniej Bojkowszczyzny w latach 1944–1951”

CZECHY: Konferencja w 100-lecie powstania Państwowej Szkoły Archiwalnej

Katedra Nauk Pomocniczych Historycznych i Archiwistyki Wydziału Filozoficznego Uniwersytetu Karola w Pradze, we współpracy z Archiwum Narodowym w Pradze,  zorganizowały międzynarodową konferencję naukową z okazji 100-lecia Państwowej Szkoły Archiwalnej.
Państwowa Szkoła Archiwalna (Státní archivní škola) w Pradze była jedyną fachową instytucją oświatową w Czechosłowacji, kształcącą archiwistów w zakresie archiwistyki i nauk pomocniczych historii. Powołana została w 1919 przez Ministerstwo Szkolnictwa i Oświaty Narodowej, któremu była bezpośrednio podporządkowana. Szkoła mieściła się w budynku Archiwum Ziemskiego w Pradze, dzięki czemu posiadała niezbędne zaplecze do edukacji praktycznej. Zgodnie z dekretem założycielskim Szkoła miała mieć charakter uczelni wyższej, ale zostało to później zakwestionowane przez ministerstwo.
Oprócz egzaminów wstępnych – pisemnego i ustnego – warunkiem przyjęcia do szkoły było ukończenie studiów wyższych lub jednoczesne studiowanie historii na Wydziale Filozoficznym. Nauka trwała trzy lata, a pod koniec pierwszego i drugiego roku zdawano egzamin progresywny. Szkoła przyjmowała 10 uczniów, później liczba ta wzrosła do 15, a pięciu uczniów odnoszących największe sukcesy otrzymało stypendia ministerialne w drugim i trzecim roku.

Czytaj dalej „CZECHY: Konferencja w 100-lecie powstania Państwowej Szkoły Archiwalnej”

CZECHY: Konferencja o żydowskich konwersjach w Europie Środkowej

W dniach 15-17 października 2019 r. w Morawskiej Bibliotece w Brnie odbyła się bardzo ciekawa międzynarodowa konferencja naukowa nt. „Zbawienie duszy a demonstracyjny spektakl. Żydowskie konwersje na terenie Europy Środkowej do 1848 r.”, której organizatorami są m.in.: Stowarzyszenie Historii Żydów w Czechach, Fundacja Samuel-Steinherz z Norymbergii, Praskie Centrum Studiów Żydowskich – Katedra Bliskiego Wschodu na Uniwersytecie Karola w Pradze, Instytut Historii Akademia Nauk Republiki Czeskiej, Austriackie Instytut Historii Żydów w St. Pölten i Żydowskie Muzeum w Pradze.
W pierwszym dniu konferencji (we wtorek 15 października) zaprezentowane zostałyą następujące referaty: Milan Žonca (Praga): Nawrócenie jako pytanie i odpowiedź, problem i rozwiązanie (wstępna refleksja); Christoph Cluse (Trewir): Religiöse Konversion als historiographische Herausforderung (Mittelalter und Frühe Neuzeit) / Nawrócenie religijne jako problem badań historycznych (średniowiecze i okres wczesnonowożytny); Eva Doležalová (Praga): Nawrócenie Żydów w Czechach i na Morawach na początek ruchu husyckiego; Eveline Brugger (St. Polten): Zu den zeiten, do ich jud was. Konvertiten in den österreichischen Quellen des 14. Jahrhunderts / W czasach, kiedy byłem Żydem. Konwersje w źródłach austriackich XIV wieku; Martha Keil (Wiedeń – St. Pölten): Was wurde aus den „Neuchristen“? Die Wiener Gesera 1420/21 und die Zwangstaufe von Juden und Jüdinnen / Co się stało z „nowymi chrześcijanami”? Wiedeńska gezera [pogrom w Wiedniu] 1420/1421 i gwałtowne chrzty Żydów i Żydówek; Birgit Wiedl (St. Pölten): Das Motiv der Bekehrung von Juden in christlichen Hostienlegenden / Motyw nawrócenia w chrześcijańskich legendach o hosti.

Czytaj dalej „CZECHY: Konferencja o żydowskich konwersjach w Europie Środkowej”

Śp. dr Marek Zieliński (1950 – 2019)

Z wielkim żalem przyjęliśmy wiadomość, że 2 listopada 2019 r. w Nowym Jorku, zmarł dr Marek Zieliński, wieloletni wiceprezes Instytutu Józefa Piłsudskiego w Ameryce. Śp. dr Marek Zieliński od 2013 r. prowadził, dla Naukowego Portalu Archiwalnego, dział „Archiwistyka Cyfrowa”. Dzięki niemu, dowiadywaliśmy się o najnowszych trendach pojawiających się w archiwach i bibliotekach po drugiej stronie Atlantyku.

Niech spoczywa w pokoju.

Więcej: Instytut Józefa Piłsudskiego w Ameryce

CZECHY: Policja zatrzymała dokument notarialny z 1406 r.

Dnia 10 czerwca 2019 r. czeska Biblioteka Narodowa, w obecności ówczesnego Ministra Kultury Antonína Staněka, z dumą prezentowała w swej siedzibie w Klementinum rzadki instrument notarialny z 1406 r., który wylicytowała właśnie na aukcji za niebagatelną kwotę 18,2 mln koron. Stało się to wówczas niemałą sensacją medialną w Czechach. Teraz jednak cenny ten dokument zatrzymała policja, podejrzewając, iż pochodzi z kradzieży.
Przedmiotowy dokument, nie znany dotychczas badaczom, spisany został w Pradze w 1406 r. na pergaminie o wymiarach 54,2 x 52 centymetrów. Nie zachowała się pieczęć, która pierwotnie była zawieszona na pergaminowym pasku. Posiada on jednak pięknie wykaligrafowany znak notarialny. W treści dokument zawiera wyroku sędziego Blažeje ze Strážně w sporze toczonym o spadek pomiędzy studentem uniwersytetu praskiego Janem z Borotína przeciw Pechovi z Borotína. Według pracowników Biblioteki Narodowej dokument ten jest ważnym źródłem wiedzy o stosunkach własnościowych i sporach dotyczących nieruchomości w średniowieczu. Sędzia, silnie naciskany przez obie strony konfliktu, wobec nie przedstawienia pisemnych dowodów, wykracza poza teorię prawa i ogłasza wyrok „na podstawie ewangelii Jezusa Chrystusa”. Tak więc dokument jest szczególnie ważny, ponieważ pokazuje fakty znane ze źródeł teorii prawnej na konkretnym przykładzie ich zastosowania.
Czeska Biblioteka Narodowa stale monitoruje wszystkie organizowane aukcje, a także giełdy i portale internetowe, dbając o zabezpieczenie czeskiego dziedzictwa narodowego. W tym wypadku dokument wystawił na sprzedaż praski Dom Aukcyjny „Galeria 1 Art Consulting”. Cena wywoławcza wynosiła 3 miliony koron. Ostatecznie wywindowano ją aż sześciokrotnie, do wspomnianych ponad 18 milionów. Jednak Biblioteka Narodowa nie zapłaciła za wygraną licytację, gdyż wcześniej wkroczyła czeska policja.

Czytaj dalej „CZECHY: Policja zatrzymała dokument notarialny z 1406 r.”

PAŃSTWO WATYKAŃSKIE: Powołanie Watykańskiego Archiwum Apostolskiego

W dniu 22 października 2019 r. Papież Franciszek listem apostolskim Motu Proprio, opublikowanym 28.10.2019 r., ogłosił zmianę nazwy Archivio Segreto Vaticano na Archivio Apostolico Vaticano. Uzasadnieniem dla zmiany nazwy są zmiany w semantyce dzisiejszych języków, dla których współczesne słowo „tajne” wyraża nieujawnianie i zastrzeżenie dla nielicznych wiedzy w nich zawartej. Tymczasem pojęcie „secretum” oznaczało wyłączenie archiwum, jako papieskiego prywatnego, zastrzeżonego dla papieża. W wieku XVII, kiedy ukuła się nazwa „Archiwum Secretum”, na dworach ówczesnych władców powszechnie istniały „tajne archiwa”, co oznaczało archiwa prywatne zastrzeżone dla władcy. Jak w swoim liście apostolskim zauważył Papież Franciszek: „Finché perdurò la coscienza dello stretto legame fra la lingua latina e le lingue che da essa discendono, non vi era bisogno di spiegare o addirittura di giustificare tale titolo di Archivum Secretum”. (Dopóki trwała świadomość ścisłego związku pomiędzy językiem łacińskim, a językami z niej wyrosłymi, nie było potrzeby wyjaśniać czy wręcz uzasadniać takiej nazwy jak Archivum Secretum. Tłum. autor)
Papież zwrócił uwagę, że archiwum watykańskie wyodrębniło się z „Bibliotheca secreta del Romano Pontefice” (Prywatnej Biblioteki Biskupa Rzymu), w której przechowywano dokumenty i archiwalia papieskie podległe bezpośredniej jurysdykcji papieskiej. Archiwum wydzielono w początku XVII w. i nazywano je „Archivum novum”, a potem tylko „Archivum”. Termin Archiwum Secretum pojawił się po raz pierwszy w 1646 r.
Na decyzje papieską wpływ miały głosy prałatów, środowiska papieskiego oraz urzędników – archiwistów watykańskich zachęcających do podjęcia takiego kroku.

Czytaj dalej „PAŃSTWO WATYKAŃSKIE: Powołanie Watykańskiego Archiwum Apostolskiego”

POLSKA: Łódź, „Archiwa kościelne w niepodległej Polsce”

W dniach 14-16 października 2019 r. odbyła się w Łodzi III Konferencja Archiwistów Państwowych i Kościelnych, zorganizowana w ramach programu obchodów stulecia archiwów państwowych objętych Patronatem Narodowym Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Andrzeja Dudy w Stulecie Odzyskania Niepodległości oraz Patronatem Honorowym Wiceprezesa Rady Ministrów, Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego prof. dr. hab. Piotra Glińskiego. Konferencję objął patronatem także ks. abp Stanisław Gądecki, Przewodniczący Konferencji Episkopatu Polski. Zorganizowała ją Naczelna Dyrekcja Archiwów Państwowych, we współpracy z Radą ds. Kultury i Ochrony Dziedzictwa Kulturowego KEP, Stowarzyszeniem Archiwistów Kościelnych i Ośrodkiem Archiwów, Bibliotek i Muzeów Kościelnych na KUL. Współgospodarzem było Archiwum Państwowe w Łodzi, które m. in. gościło u siebie uczestników konferencji.
Tematami wiodącymi było 100-lecie odzyskania niepodległości i tworzenie w Polsce nowych archiwów oraz metodyka archiwalna w archiwach kościelnych. Konferencję rozpoczęli: Naczelny Dyrektor Archiwów Państwowych dr Paweł Pietrzyk oraz Przewodniczący Rady ds. Kultury i Ochrony Dziedzictwa Kulturowego ks. bp dr hab. Michała Janocha.
Na początku ks. dr hab. Jerzy Adamczyk (Wyższe Seminarium Duchowne w Radomiu) przedstawił „Znaczenie dekretu z dnia 7 lutego 1919 r. o organizacji archiwów państwowych i opieki nad archiwaliami oraz Kodeksu prawa kanonicznego z 1917 r. dla archiwów kościelnych w II Rzeczypospolitej”. Dużo uwagi poświęcił przy tym współpracy Wydziału Archiwów Państwowych i innych archiwistów państwowych ze środowiskami kościelnymi przy ochronie zabytków kultury, odbudowie i budowie nowych archiwów. O „Tworzeniu archiwów kościelnych po odzyskaniu przez Polskę niepodległości oraz gromadzeniu przez nie zasobu” opowiedział dr Artur Hamryszczak (Ośrodek Archiwów, Bibliotek i Muzeów Kościelnych KUL). Na tle dziejów zbiorów bibliotek i archiwów kościelnych w epoce rozbiorów ukazał zadania stojące przed Kościołem w tej dziedzinie po odzyskaniu niepodległości, a także znaczenie zjazdów historyków w 1925 i 1935 r. oraz publikacji naukowych dla rozwoju archiwów kościelnych. Pierwsze i jedyne czasopismo kościelne, „Prace i materiały historyczne Archiwum Diecezjalnego w Łodzi”, zaczęło wychodzić w 1939 r. Działaniom tym towarzyszyły „Próby kształcenia archiwistów kościelnych w okresie międzywojennym”, które przedstawił ks. dr Jarosław Wąsowicz (Archiwum Salezjańskie Inspektorii Pilskiej). Mówił o zasługach ks. Jana Kwolka, kierującego Archiwum Diecezjalnym w Przemyślu, o impulsach do  kształcenia kadry i o odnalezionym niedawno dokumencie, który zawiera program kursu – wykłady i ćwiczenia praktyczne, przygotowany przez ks. Zdzisława Obertyńskiego. Nie jest wiadome, czy przed wojną zdołano zorganizować kurs według tego programu. Nie doszło też do przygotowania planowanego vademecum. Na zakończenie pierwszej sesji ks. abp dr hab. Grzegorz Ryś (Metropolita Łódzki, Rada do spraw Kultury i Ochrony Dziedzictwa Kulturowego KEP) zabrał zgromadzonych w podróż intelektualną do początków XVI w. „Ze skarbów archiwalnych prehistorii łódzkiego Kościoła” wybrał jeden dokument, przechowywany obecnie w Muzeum Archidiecezjalnym w Łodzi – list zamknięty z bullą papieża Klemensa VII. Na oczach zgromadzonych, na podstawie przytoczonych argumentów dokonał rewizji przyjętego dotychczas opisu dokumentu, wskazując jego rzeczywistego adresata i prawdopodobny czas powstania. W trakcie dyskusji ks. bp prof. Jan Kopiec apelował, aby nie zapominać o dorobku XIX-wiecznej archiwistyki i kształceniu kadr kościelnych na długo przed 1918 rokiem.

Czytaj dalej „POLSKA: Łódź, „Archiwa kościelne w niepodległej Polsce””