Dnia 28 lutego 2021 r. w jeleniogórskim szpitalu zmarł Czesław Margas, wieloletni kierownik, a potem dyrektor tutejszego Archiwum Państwowego; współzałożyciel Towarzystwa Przyjaciół Jeleniej Góry i Karkonoskiego Towarzystwa Naukowego, laureat nagrody miasta, postać niezwykle zasłużona dla archiwistyki i dla regionu.
Urodził się 21 sierpnia 1925 r. we wsi Zuzowy w powiecie Końskie. W 1946 r. ukończył gimnazjum w pobliskim Przedborzu, skąd przeniósł się do Liceum Ogólnokształcącego w Końskich, gdzie w 1948 r. zdał egzamin maturalny. Jeszcze w tym samym roku rozpoczął studia na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu we Wrocławiu na kierunku historia. Pracę magisterską, napisaną pod kierunkiem prof. Władysława Czaplińskiego, obronił w 1952 r. Zanim uzyskał tytuł magistra, skierowany został nakazem pracy do Jeleniej Góry. Tutaj dnia 1 czerwca 1952 r. zatrudniony został w Oddziale Terenowy wrocławskiego Archiwum Państwowego, od razu na stanowisku kierownika. Do pomocy miał tylko jedną woźną, żadnego doświadczenia, za to pod opieką archiwalną spory obszar pięciu powiatów: jeleniogórskiego, kamiennogórskiego, lwóweckiego, lubańskiego i zgorzeleckiego. Wszystkiego musiał w zasadzie nauczyć się sam, uczestnicząc jedynie w krótkich kursach przygotowawczych, czasem korzystając z doświadczenia kolegów z odległego Wrocławia, a tak naprawdę nabierając biegłości w zawodzie poprzez samodzielną praktykę. Pierwszym zawodowym zadaniem, przed jakim stanął, było zabezpieczenie i przewiezienie do Jeleniej Góry całego materiału archiwalnego sprzed 1945 r., zachowanego w terenie. Następnie przystąpił do jego porządkowania. W latach 50. i 60. inwentaryzował blisko 2000 jednostek aktowych rocznie. Sporządził inwentarze dla większej części zasobu niemieckiego. Ponadto segregował ogromny księgozbiór, z którego wiele tomów przekazał różnym bibliotekom naukowym w kraju. Zabezpieczając w terenie akta poniemieckie, kontrolował skupy makulatury, ratując w ten sposób śląskie dziedzictwo historyczne przed zniszczeniem. W 1956 r. rozpoczął przejmowanie akt urzędów i instytucji polskich. Zasób archiwum udostępniał wszystkim zainteresowanym. Jednocześnie rozpoczął kontrole archiwów zakładowych w różnych instytucjach, których początkowo rocznie przeprowadzał grubo ponad setkę.
Czytaj dalej „Odszedł Czesław Margas (1925-2021) – Nestor polskiej archiwistyki”
Kategoria: Wydarzenia w kraju
POLSKA: 100 x 100 x 100
Ośrodek „Pamięć i Przyszłość” we Wrocławiu przygotował i wydał publikację „Rówieśnicy Niepodległej. Sto lat historii Polski z perspektywy najstarszych Polaków”. Jest to ostatni etap realizacji projektu, prowadzonego w latach 2017-2020 w ramach Programu Wieloletniemu „Niepodległa”. Programowi nadano prosty i wymowny zarazem tytuł: „100 100-latków na 100-lecie”. Ośrodek rozpoczął od nawiązania kontaktów z osobami, które w 2018 roku miały ok. 100 lat. Ustalono, że mają to być osoby urodzone w 1923 roku lub wcześniej – najstarszy rozmówca w trakcie wywiadu miał 108 lat. Korzystając z pomocy przedstawicieli siedmiu organizacji i niezależnych badaczy, przeprowadził w latach 2017-2019 wywiady z 97 osobami. Proszono je o opowiedzenie o własnym życiu, doświadczeniach, przeżyciach. Przygotowano też kwestionariusz pytań ukierunkowujących rozmówców na interesujące badaczy tematy. Wywiady były nagrywane i wzbogaciły Archiwum Historii Mówionej, prowadzone przez wrocławski Ośrodek.
W trakcie wywiadów oglądano też i wykonywano kopie dokumentów i fotografii, które stały się następnie eksponatami prezentowanymi na wystawie „Rówieśnicy Niepodległej”, którą można było obejrzeć w latach 2018-2020 m. in. we Wrocławiu, Jeleniej Górze, Kątach Wrocławskich, Opolu, Białymstoku, Żmigrodzie, Malborku i Radzionkowie.
Maria Frankel (1957-2020)
Maria Frankel
W dniu 7 listopada 2020 roku zmarła Maria Frankel, archiwistka i bibliotekarka, emerytowana wicedyrektor Archiwum Państwowego w Szczecinie, z którym związała życie zawodowe.
Maria Frankel urodziła się w Gryficach w 1957 roku, tu też zdała maturę, a następnie studiowała historię na Uniwersytecie Adama Mickiewicza w Poznaniu. W szczecińskim archiwum pracowała od 1982 roku. W trakcie pracy zawodowej poszerzała wiedzę i umiejętności m.in. na studiach podyplomowych z archiwistyki, edytorstwa źródeł, a także bibliotekoznawstwa. Przez kilkanaście lat opiekowała się największą w regionie biblioteką Pomeraników, stanowiącą część zasobu Archiwum Państwowego w Szczecinie. Prowadziła również redakcję Szczecińskiego Informatora Archiwalnego (1985-2016), była redaktorem wydawniczym ponad 100 publikacji Archiwum Państwowego w Szczecinie (monografie, wydawnictwa źródłowe, prace popularno-naukowe).
W 1999 roku została kierownikiem Oddziału IV informacji i popularyzacji archiwalnej, a w latach 2007-2017 pełniła również funkcję wicedyrektora Archiwum Państwowego w Szczecinie.
Martyna Znamirowska (1964-2020)
Martyna Znamirowska
Wieczorem 1 listopada 2020 r., a więc w uroczystość Wszystkich Świętych, po długich zmaganiach z przewlekłą, ciężką chorobą, odeszła od nas Martyna Znamirowska, historyk, archiwistka, długoletnia pracownica Archiwum Państwowego w Zielonej Górze, od wielu lat aktywnie działająca w ramach Stowarzyszenia Archiwistów Polskich, niezawodny przyjaciel, niezwykle dobry Człowiek.
Urodziła się 10 stycznia 1964 r. w Kielcach. Od 1966 r. zamieszkała w Zielonej Górze, gdzie w 1983 r. ukończyła I Liceum Ogólnokształcące, a następnie podjęła studia na Wydziale Historyczno-Filozoficznym Uniwersytetu we Wrocławiu. Tam, w trakcie pięcioletniej nauki, nie tylko zdobyła gruntowne wykształcenie w zakresie badania dziejów – zwłaszcza okresu nowożytnego, ale poznała podstawowe zasady archiwistyki, uzyskując w 1988 r. tytuł magistra historii ze specjalizacją archiwalną.
Powróciwszy do Zielonej Góry jeszcze w 1988 r. zatrudniła się w tamtejszym Archiwum Państwowym, mającym wówczas swoją siedzibę w pałacu w nieodległym Starym Kisielinie. Od razu dała się poznać jako osoba niezwykle rzetelna, pracowita i jak napisał jej dyrektor „całym sercem oddana sprawom archiwalnym”, praktycznie do ostatnich chwil, dopóki pozwalało Jej na to zdrowie… Był w tym nie tylko niezaprzeczalny heroizm, co ogromne poczucie obowiązku i odpowiedzialności za pracę, ale również i wielkie umiłowanie zawodu.
POLSKA: Zmarł doc. dr Bolesław Woszczyński
doc. dr Bolesław Woszczyński
We środę, 27 maja 2020 r., odeszła od nas osoba, której dedykowany został t. 116 czasopisma „Archeion”, a pierwszy artykuł w tym tomie nosił tytuł „Bolesław Woszczyński – 50 lat w służbie archiwalnej”. Tak, długie były związki Zmarłego z archiwami, a nawet więcej niż związki. Pan Bolesław był częścią społeczności archiwalnej, sercem i umysłem zaangażowany w liczne działania naukowe, metodyczne, historyczne, a także społeczne i towarzyskie. Umiał łączyć skuteczność z uśmiechem, i za obie te cechy był ceniony i lubiany. Po odejściu na emeryturę utrzymywał kontakt ze środowiskiem zawodowym. Ostatnim dużym i ważnym wydarzeniem, na którym mogliśmy go spotkać, była Gala na Zamku Królewskim w dniu 7 lutego 2019 r. z okazji 100-lecia Dekretu o organizacji archiwów państwowych i opiece nad archiwaliami. Teraz zostały nam wspomnienia i liczne publikacje, które napisał, zredagował lub opracował.
27 czerwca 2020 r. doc. Bolesław Woszczyński skończyłby 90 lat.
Anna Laszuk, Agnieszka Makówka
(NDAP)
POLSKA: Toruń, VII Toruńskie Konfrontacje Archiwalne
W dniach 5-6 grudnia 2019 r. odbyły się VII Toruńskie Konfrontacje Archiwalne, organizowane co dwa lata, na Wydziale Nauk Historycznych Uniwersytetu Mikołaja Kopernika. Tegorocznym tematem konfrontacji było zagadnienie (pytanie) „Komu i do czego potrzebne są archiwa?”.
Konfrontacje cieszyły się dużą popularnością, uczestniczyło w nich ok.100 osób. W trakcie obrad wygłoszono 22 referaty i odbyła się sesja posterowa, zorganizowana po raz pierwszy na konfrontacjach. Udział w niej wzięło siedem osób. W czasie sesji każdy z autorów, krótko omówił przygotowany przez siebie poster (plakat) zawierający główne założenia swojej pracy, a następnie uczestnicy konferencji podchodzili do autorów, o których prezentacjach chcieli się dowiedzieć więcej i dyskutowali z nimi indywidualnie lub w większym gronie zainteresowanych osób. Sesja cieszyła się dużą popularnością, postanowiono więc, że będzie organizowana na następnych spotkaniach.
Autorami większości wystąpień na konfrontacjach byli pracownicy wyższych uczelni kształcący kandydatów na archiwistów, część z nich łączyła prace na uczelni z pracą w archiwum. Mimo że wśród uczestników konferencji było wielu pracowników archiwów, przygotowanych przez nich wystąpień było niewiele. Sądzę, że ze szkodą dla konferencji, bo w czasie dyskusji często zabierali głos i mieli wiele do powiedzenia. Wyłaniający się z ich wypowiedzi obraz archiwów, archiwaliów i archiwistów był często inny niż ten widziany oczyma pracowników naukowych, użytkowników archiwów. Przedstawiali inne aspekty funkcjonowania placówek archiwalnych, niewidoczne często z zewnątrz. Stąd też wyłoniła się jedna z propozycji na przyszłe konfrontacje, aby poruszyć temat roboczo sformułowany „Komu zależy na archiwach, kto myśli o archiwach?”.
Konfrontacje rozpoczął kierownik naukowy konferencji prof. Waldemar Chorążyczewski (UMK). Jego wystąpienie zawierało wiele kontrowersyjnych pytań i ocen, m. in. archiwów i archiwistów, bezkrytycznego wydawanie źródeł archiwalnych, publikowania prac historycznych przez osoby bez odpowiedniego przygotowania naukowego. Następnie wysłuchano referatu, przekazanego w transmisji online przez dr. Aleksandra Bialiauskiego z Białoruskiego Uniwersytetu Państwowego z Mińska. Później prof. Dariusz Magier (UPH, AP w Siedlcach) przedstawił, na przestrzeni lat, proces przemiany archiwistów – naukowców w archiwistów – urzędników państwowych. Z kolei dr Tomasz Czarnota (UMCS) w referacie wyraził oburzenie na politykę archiwów wyodrębnionych i państwowych, utrudniających dostęp do akt zawierających tzw. „ciemne strony życia” (sprawy obyczajowe). Prof. Rafał Galuba (UAM) podzielił się gorzkimi refleksjami, odnoszącymi się do panujących tendencji odchodzenia od pracy ze źródłami, uważanymi za stratę czasu, i pisaniem prac w oparciu jedynie o publikacje. Wskazywał rozbieżność przepisów dotyczących udostępniania akt w archiwach, nieraz niezgodnych z obowiązującym prawem. Przyznał jednak, że obecnie w archiwach ewidencja i dostęp do archiwaliów (dzięki digitalizacji) jest lepszy niż przed kilkunastoma latami.
Czytaj dalej „POLSKA: Toruń, VII Toruńskie Konfrontacje Archiwalne”
POLSKA: Łódź, „Archiwa kościelne w niepodległej Polsce”
W dniach 14-16 października 2019 r. odbyła się w Łodzi III Konferencja Archiwistów Państwowych i Kościelnych, zorganizowana w ramach programu obchodów stulecia archiwów państwowych objętych Patronatem Narodowym Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Andrzeja Dudy w Stulecie Odzyskania Niepodległości oraz Patronatem Honorowym Wiceprezesa Rady Ministrów, Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego prof. dr. hab. Piotra Glińskiego. Konferencję objął patronatem także ks. abp Stanisław Gądecki, Przewodniczący Konferencji Episkopatu Polski. Zorganizowała ją Naczelna Dyrekcja Archiwów Państwowych, we współpracy z Radą ds. Kultury i Ochrony Dziedzictwa Kulturowego KEP, Stowarzyszeniem Archiwistów Kościelnych i Ośrodkiem Archiwów, Bibliotek i Muzeów Kościelnych na KUL. Współgospodarzem było Archiwum Państwowe w Łodzi, które m. in. gościło u siebie uczestników konferencji.
Tematami wiodącymi było 100-lecie odzyskania niepodległości i tworzenie w Polsce nowych archiwów oraz metodyka archiwalna w archiwach kościelnych. Konferencję rozpoczęli: Naczelny Dyrektor Archiwów Państwowych dr Paweł Pietrzyk oraz Przewodniczący Rady ds. Kultury i Ochrony Dziedzictwa Kulturowego ks. bp dr hab. Michała Janocha.
Na początku ks. dr hab. Jerzy Adamczyk (Wyższe Seminarium Duchowne w Radomiu) przedstawił „Znaczenie dekretu z dnia 7 lutego 1919 r. o organizacji archiwów państwowych i opieki nad archiwaliami oraz Kodeksu prawa kanonicznego z 1917 r. dla archiwów kościelnych w II Rzeczypospolitej”. Dużo uwagi poświęcił przy tym współpracy Wydziału Archiwów Państwowych i innych archiwistów państwowych ze środowiskami kościelnymi przy ochronie zabytków kultury, odbudowie i budowie nowych archiwów. O „Tworzeniu archiwów kościelnych po odzyskaniu przez Polskę niepodległości oraz gromadzeniu przez nie zasobu” opowiedział dr Artur Hamryszczak (Ośrodek Archiwów, Bibliotek i Muzeów Kościelnych KUL). Na tle dziejów zbiorów bibliotek i archiwów kościelnych w epoce rozbiorów ukazał zadania stojące przed Kościołem w tej dziedzinie po odzyskaniu niepodległości, a także znaczenie zjazdów historyków w 1925 i 1935 r. oraz publikacji naukowych dla rozwoju archiwów kościelnych. Pierwsze i jedyne czasopismo kościelne, „Prace i materiały historyczne Archiwum Diecezjalnego w Łodzi”, zaczęło wychodzić w 1939 r. Działaniom tym towarzyszyły „Próby kształcenia archiwistów kościelnych w okresie międzywojennym”, które przedstawił ks. dr Jarosław Wąsowicz (Archiwum Salezjańskie Inspektorii Pilskiej). Mówił o zasługach ks. Jana Kwolka, kierującego Archiwum Diecezjalnym w Przemyślu, o impulsach do kształcenia kadry i o odnalezionym niedawno dokumencie, który zawiera program kursu – wykłady i ćwiczenia praktyczne, przygotowany przez ks. Zdzisława Obertyńskiego. Nie jest wiadome, czy przed wojną zdołano zorganizować kurs według tego programu. Nie doszło też do przygotowania planowanego vademecum. Na zakończenie pierwszej sesji ks. abp dr hab. Grzegorz Ryś (Metropolita Łódzki, Rada do spraw Kultury i Ochrony Dziedzictwa Kulturowego KEP) zabrał zgromadzonych w podróż intelektualną do początków XVI w. „Ze skarbów archiwalnych prehistorii łódzkiego Kościoła” wybrał jeden dokument, przechowywany obecnie w Muzeum Archidiecezjalnym w Łodzi – list zamknięty z bullą papieża Klemensa VII. Na oczach zgromadzonych, na podstawie przytoczonych argumentów dokonał rewizji przyjętego dotychczas opisu dokumentu, wskazując jego rzeczywistego adresata i prawdopodobny czas powstania. W trakcie dyskusji ks. bp prof. Jan Kopiec apelował, aby nie zapominać o dorobku XIX-wiecznej archiwistyki i kształceniu kadr kościelnych na długo przed 1918 rokiem.
Czytaj dalej „POLSKA: Łódź, „Archiwa kościelne w niepodległej Polsce””
POLSKA: XX Powszechny Zjazd Historyków Polskich
W dniach 18-20 września 2019 odbył się w Lublinie jubileuszowy zjazd historyków. Jego hasło brzmiało: WIELKA ZMIANA. HISTORIA WOBEC WYZWAŃ… Zmiana widoczna była już w sposobie organizacji obrad zjazdowych. Główny punkt ciężkości postawiono nie na referaty, lecz na dyskusje. Wprowadzenie do paneli stanowiły referaty wiodące, których pełne teksty zamieszono na stronie internetowej zjazdu. W trakcie spotkań nie były odczytywane w całości, lecz po przedstawieniu głównych tez, głos zabierali paneliści, a także uczestnicy. Program główny obejmował 5 paneli i 9 sekcji. Duży był także program towarzyszący, na który składało się 5 paneli, a w ich ramach 8 sekcji. Imprezy towarzyszące, wystawy, sesja posterowa, gry uliczne, filmy, rekonstrukcja historyczna „Bogowie wojny” istotnie wzbogacały ofertę programową skierowaną do szerokiego grona uczestników (ponad 900 osób zarejestrowanych) i osób, które w tym czasie przebywały w Lublinie. Nie sposób było uczestniczyć we wszystkim, przedstawiamy więc tylko niektóre wydarzenia.
Jarosław Gowin i Paweł Pietrzyk
Uroczyste otwarcie Zjazdu miało miejsce w Centrum Spotkania Kultur. Przybyli na nie uczestnicy zjazdu z kraju i z zagranicy, a także politycy. Było to okazją do krótkiego wspomnienia absolwentów historii, niektórych obecnych na sali, którzy weszli lub wchodzą w skład władz państwowych i samorządowych. Minister nauki i szkolnictwa wyższego Jarosław Gowin w swoim wystąpieniu poruszył kwestię zmian w organizacji nauki, wprowadzanych przez jego resort, która nie zawsze jest korzystna dla nauk humanistycznych. Wspominając o liście czasopism punktowanych, ujawnił okoliczności, w jakich umieszczony został na niej także „Archeion”. Z te działanie naczelny dyrektor dr Paweł Pietrzyk wręczył ministrowi na scenie odznakę „Zasłużony dla polskiej archiwistyki”. Wykład inauguracyjny na temat „Potęga historii” wygłosił przewodniczący Komitetu Organizacyjnego prof. Jan Pomorski (UMCS), wzbogacając go prezentacją multimedialną.
Czytaj dalej „POLSKA: XX Powszechny Zjazd Historyków Polskich”
„Nauki pomocnicze historii – nowa perspektywa źródłoznawcza” – XX Powszechny Zjazd Historyków Polskich, Lublin 20 września 2019 r.
Szanowni Państwo!
Zbliżają się obrady XX Powszechnego Zjazdu Historyków Polskich, które w tym roku odbędą się w Lublinie 18 – 20 września 2019 r. Tradycyjnie w trakcie Zjazdu odbędą się obrady sekcji poświęconej naukom pomocniczym historii (Sekcja 9): „Nauki pomocnicze historii – nowa perspektywa źródłoznawcza”, co wpisuje się w ogólny temat Zjazdu. W trakcie obrad chcielibyśmy zastanowić się nad obecną kondycją nauk pomocniczych historii, czemu mają służyć zarówno referaty wiodące, jak i towarzysząca im dyskusja.
Organizatorem obrad Sekcji Nauk Pomocniczych Historii jest Zespół Nauk Pomocniczych Historii i Edytorstwa przy Komitecie Nauk Historycznych PAN.
Formuła Zjazdu przewiduje, że w czasie posiedzenia sekcji wygłaszane są dwa referaty wiodące, wprowadzające do dyskusji, która powinna być ważnym elementem obrad. Stosując się do wymogów organizacyjnych prezentujemy na posiedzeniu dwa wiodące referaty, jednocześnie postanowiliśmy zmodyfikować nieco ten model. Oprócz referatów proponujemy pięć zamówionych głosów dyskusyjnych, dotyczących wiodących obecnie problemów nauk pomocniczych historii, które powinny ukierunkować naszą dalszą dyskusję plenarną. Głos każdego z Państwa będzie miał duże znaczenie. Zachęcam do udziału dyskusji.
Tematem przewodnim Zjazdu jest „Wielka zmiana. Historia wobec wyzwań…”. Wielka zmiana i wyzwania stają także przed naukami pomocniczymi historii i edytorstwem. Aby im podołać nasze środowisko musi stanowić jedność, zmierzać do wspólnego celu, zastanowić się w trakcie środowiskowej dyskusji nad naukowymi priorytetami i podjąć ich realizację. Temu służyć mają obrady naszej sekcji, dlatego gorąco zachęcam do udziału.
Poniżej podaję program sympozjum, wraz z zamówionymi głosami w dyskusji, nie uwzględnionymi w oficjalnym programie Zjazdu.
Zenon Piech
Przewodniczący Zespołu Nauk Pomocniczych Historii i Edytorstwa PAN
POLSKA: Siedlce, konferencja „Archiwa w Polsce: wczoraj – dziś – jutro. 100 lat archiwów państwowych”
W dniach 14-15 lutego 2019 roku odbyły się II Siedleckie Spotkania Archiwoznawcze, zorganizowane w ramach obchodów 100-lecia archiwów państwowych przez Archiwum Państwowe w Siedlcach, Uniwersytet Przyrodniczo-Humanistyczny w Siedlcach, Oddział IPN w Lublinie i Bibliotekę Pedagogiczną w Siedlcach. Patronatem objął ją Naczelny Dyrektor Archiwów Państwowych. Program konferencji był bardzo bogaty – w ciągu dwóch dni wygłoszono 26 referatów, których tematyka dotyczyła działalności różnych archiwów, ich zasobu oraz pracowników i użytkowników. Mówiono zarówno o przeszłości, jak i o dniu dzisiejszym, przedstawiając także kilka prognoz i postulatów na przyszłość.
Siedleckie Spotkania zapoczątkowały referaty poruszające zagadnienia istotne dla współczesnej archiwistyki, sygnalizujące zmiany i nowe trendy w funkcjonowaniu archiwów.
Dr Agnieszka Rosa przypomniała zakres i kierunki badań potrzeb użytkowników w archiwach, idących w ślad za bibliotekami. Zwróciła uwagę na dotychczasowy niewielki ich zasięg i rezultaty. Zabierając głos w dyskusji podkreśliła, że wyniki takich badań mogą mieć wpływ na trzy zagadnienia: organizację udostępniania, kierunki i zakres opracowania oraz politykę gromadzenia zasobu.