Piękny wiek XIX był dla rozwoju nauki okresem przełomowym zarówno w dziedzinie nauk technicznych jak również humanistycznych. Na wielką skalę dokonywano wówczas odkryć archeologicznych, z których szczególnie zasłynęli Anglicy w swoich koloniach, ale także inni samotni archeolodzy amatorzy, którzy dokonywali spektakularnych odkryć archeologicznych, jak chociażby Henryk Schlimman.
Österreichischen Staatsarchiv wraz z Arhivele Naţionale ale Românie i Magyar Országos Levéltár realizują wspólnie projekt badawczy obejmujący zagadnienia narodzin współczesnej archeologii na podstawie dokumentacji z pierwszej połowy XIX w. dotyczącej wykopalisk archeologicznych w Semizegetusa Regia, w dawnym królestwie Daków.
Królestwo Dacji w okresie swojego największego rozkwitu pod panowaniem królów od Burebista do Decebala obejmowało większość wschodnich Karpat i regionu Dunaju, a od II wieku stało się częścia Cesarstwa Rzymskiego. Jednym z najważniejszych centrum tego imperium politycznego i religijnego była Sarmizegetusa Regia (dziś Gradistea de Munter). Pozostałości starożytnego miasta znajdują się w odległym regionie górskim, Munţii Orăştiei obejmującym w południowo-zachodnią Transylwanię. Stanowią one część rozległego kompleksu archeologicznego obejmującego twierdze górskie, osady i miejsca kultu, które zostały objęte w 1999 roku programem ochrony w ramach Światowego Dziedzictwa UNESCO.
Rejon ten zasłynął serią spektakularnych znalezisk starożytnych złotych monet dokonywanych masowo w 1803 roku przez mieszkańców okolicznych wsi należących do cesarza Franciszka II. Od tego czasu prowadzone tam były intensywne prace poszukiwawcze, które pierwotnie miały charakter poszukiwania skarbów, a następnie stopniowo przekształcały się w coraz bardziej profesjonalne badania archeologiczne trwające do 1805 r. Temu przedsięwzięciu o charakterze archeologicznym – archeologia była wówczas młodą nauką, której powstanie datowane jest na połowę XVIII wieku- towarzyszyła potężna machina urzędnicza dokumentująca działania poszukiwawcze i ewidencyjne znalezisk. Na podstawie powstałych wówczas danych i korespondencji pomiędzy władzami Siedmiogrodu i Wiednia, można dziś dość dokładnie zrekonstruować dawne działania. Przedmiotowe dokumenty są przechowywane dziś w archiwach państwowych Republiki Austrii w Wiedniu, jak również w archiwach państwowych w Rumunii na Węgrzech.
Zachowana dokumentacja ma szczególne znaczenie dla współcześnie, trwających od około dziewięćdziesięciu lat badań archeologicznych w Sarmizegetusa Regia. Daje też szansę na dokładną rekonstrukcję wykopalisk z lat 1803-1805 w celu głębszego zrozumienia obecnych znalezisk oraz na osiągnięcie przełomu w badaniach nad historią i kulturą Daków.
Jednocześnie dokumenty te pokazują sposób rozumienia historii przez różne środowiska intelektualne monarchii habsburskiej początku XIX wieku, wgląd w zrozumienie historii i kształtowanie się innych dyscyplin naukowych, takich jak archeologia i nauki pomocnicze historii.
W ramach projektu tworzona jest baza danych w języku niemieckim, łacińskim i węgierskim, obejmująca materiały archiwalne w formie zdigitalizowanej, poddane transkrypcji i tłumaczeniom, przez co dostępne one będą zarówno dla fachowców jak i szerokiego ogółu.
Projekt, który jest finansowany przez austriacki „Fonds zur Förderung der wissenschaftlichen Forschung“ (Funduszu Badań Naukowych), angażuje naukowców z różnych dziedzin: archeologów, numizmatyków oraz historyków z Austrii, Rumunii, Niemiec i Wielkiej Brytanii.
I chociaż Dacja to nie dolina królów w Egipcie, to w skali europejskiej Sarmizegetusa Regia jest jednym z najciekawszych stanowisk archeologicznych w Europie z tak świetnie zachowaną w zbiorach archiwalnych dokumentacją wykopalisk. Obecnie, dzięki powstającemu w oparciu o zasoby archiwów, projektowi możliwe będzie poznanie tych fascynujących historii, które rozpoczęli żądni zysków poszukiwacze skarbów, a zakończyli żadni wiedzy, profesjonalni archeolodzy.
Na podstawie: Österreichisches Staatsarchiv
Jolanta Leśniewska
AP Płock O/ Kutno