Dokument zatytułowany Records in Contexts – Foundations of Archival Description (RiC-FAD) czyli Records in Contexts – Podstawy opisu archiwalnego, jak sam tytuł zapowiada, osadza opis archiwalny w zaproponowanym przez MRA uniwersalnym opisie archiwalnym. Jest jednak czymś więcej i można by go określić jako bardzo skondensowany wykład metodyki archiwalnej, metodyki poszerzającej rozumienie archiwaliów i ich opisów tak, że odnosi się ono do przeszłości sprzed powstania pisma i powszechnie przyjętych form dokumentacji (jak jest w np. w polskiej ustawie o narodowym zasobie archiwalnym i archiwach) po różne formy dokumentacji elektronicznej.
Opublikowany dokument nie jest obszerny (7 stron) i powstał pierwotnie jako część pierwsza, wprowadzająca do Records in Contexts – Conceptual Model wersja 0.1, a następnie jako wersja 0.2 niezależnego dokumentu. Druga wersja nosiła tytuł Wprowadzenie do opisu archiwalnego (Introduction to Archival Description). Dokument rozpowszechniany jest w oparciu o Creative Commons Attribution 4.0 International License.
RiC-FAD składa sie z ośmiu punktów.
1. Wstęp (Overview of Records in Contexts)
Zawiera podstawowe informacje o częściach RIC, o ich zgodności z Web Ontology Language (OWL) konsorcjum World Wide Web.
2. Dawność dokumentowania (prowadzenia rejestrów)
Nawiązując do Deklaracji z Tandanya z 2019 r. i przyjętej w niej redefinicji zasobu archiwalnego, aby pamięć uwzględniała światopogląd ludów tubylczych, ich techniki tworzenia wiedzy, dzielenia się nią i metody jej przechowywania, cofnięto pojęcie zapisu informacji o 50 000 lat wstecz, zrywając z europocentrycznym rozumieniem dokumentu pisanego. Nasuwa się tu analogia do pojęcia informacji zawartej w modelu Otwartego Systemu Informacji Archiwalnej (Open Archival Information System – OAIS), co nie powinno dziwić, ponieważ OAIS definiuje ją uniwersalnie, dzięki czemu umożliwia opisywanie i zarządzanie złożonymi strukturami elementów elektronicznych.
3. Wczesne tworzenie i fizyczne przechowywanie dokumentów/zapisów (Early Making and Keeping of Physical Records)
Nawiązano do pierwszych dokumentów powstałych w Mezopotamii już około 8000 r. p.n.e. w postaci glinianych żetonów, na których zapisywano ilości i rodzaj produktów rolnych, które to przekształciły się w latach 3400 a 3100 p.n.e. w złożone zapisy dokumentujące procesy i struktury społeczne. Owe zapisane informacje odgrywały już istotną rolę społeczną.
4. Trwałe cechy przechowywanych dokumentów/zapisów (Enduring Characteristics of Records and Recordkeeping)
Podstawowa funkcja dokumentowania i prowadzenia rejestrów o informacji posiada następujące cechy:
– dokumenty/zapisy powstają i są wykorzystywane w określonych kontekstach społecznych (są zjawiskiem społecznym), ponieważ służą wspólnym interesom,
– są zjawiskiem fizycznym, bo istnieją w konkretnym kontekście materialnym (są materialne),
– reprezentują informacje w trwałej, możliwej do odzyskania, udostępniania i weryfikowalnej formie,
– odzwierciedlają i są dowodem konkretnej działalności ludzkiej,
– konieczna jest szczególna ostrożność, aby zapewnić im integralność i autentyczność
Patrz: RiC-FAD, s. 3.
5. Pojawienie się zasady proweniencji (Emergence of the Principle of Provenance)
Archiwalna zasada proweniencji skupia się na twórcy dokumentacji (osoby/osób, które wytworzyły, zgromadziły informację), ale nie odzwierciedla to „społecznej i materialnej złożoności pochodzenia dokumentów” (social and material complexity of the origins of the records, s. 5). Zagadnienie niewystarczającego opisu archiwalnego w oparciu o zasadę proweniencji pojawiło się wraz z dokumentami elektronicznymi o złożonej strukturze techniki wytworzenia, autorstwa (wielostronnego) i funkcjonowania sieciowego. Informacja istnieje nie tylko w powiązaniu z zespołem archiwalnym, ale w różnych warstwach i kontekstach poza nim. Także zasada poszanowania pierwotnego porządku kancelaryjnego (Respect for original order) budzi zastrzeżenia.
6. Poszerzenie rozumienia proweniencji (Expanding the Understanding of Provenance)
Zarzucono zasadzie proweniencji, że skupia się na osobie lub grupie osób, która zgromadziła dane. Tymczasem taki porządek nie odzwierciedla społecznej i materialnej złożoności jej pochodzenia (The focus on the person or group that accumulated the records, it is argued, often does not reflect the social and material complexity of the origins of the records, s. 5), ponieważ pojedynczy zapis lub pojedyncze wydarzenie może pozostawać w relacjach do więcej niż jednego dokumentu. Podobnie Twórcy i odbiorcy informacji mogą pozostawać w różnorodnych relacjach wobec siebie i wobec samej informacji. Takie wnioski pojawiły się wraz z powstaniem cyfrowych środowisk sieciowych. Podobnie krytykę budzi zasada zachowanie oryginalnego porządku, który można rozumieć nie jako porządek fizyczny, ale jako intelektualne relacje pomiędzy dokumentami, zwłaszcza że nie jest rzadkością, że do archiwum trafiają zespoły o stanie uporządkowania dalece odbiegającym od omawianej zasady. Zasada proweniencji i zasada poszanowania oryginalnego porządku zespołu są zasadami archiwizacji, a nie zarządzania dokumentacją i ten sposób postępowania z dokumentacją może różnić się od potrzeb zarządczych.
7. Rola archiwisty (The Role of the Archivist)
Roli archiwisty poświęcono sporo uwagi skoncentrowanej generalnie na stwierdzeniu, że to, co zostaje zapamiętane, w dużym stopniu zależy od tego, kto i na jakich zasadach dokonuje wyboru informacji uznawanych za istotne i przechowywanych wieczyście.
8. Rola opisu dokumentu (Role of Record Description)
Zdefiniowano, że opis archiwalny realizuje trzy podstawowe cele:
1. Zarządzenie dokumentacją.
2. Przechowywanie dokumentów.
3. Wykorzystanie i ponowne wykorzystanie dokumentów (udostępnianie).
Część ta składa się z trzech podrozdziałów:
8.1. Zarządzanie dokumentacją (Management of Records)
Zarządzanie rozumiane jest jako wzajemne połączenie technik fizycznych i intelektualnych. Dokumentacja analogowa przechowywana jest zazwyczaj w sposób usystematyzowany i hierarchiczny, odzwierciedlający jej funkcje, które dokumentują i ułatwiają, poprzez metadane, jej wykorzystanie. W przypadku dokumentacji cyfrowej, w przechowywaniu plików pośredniczą foldery, które poprzez swoje etykiety (nazwy) i pliki metadanych tworzą analogiczną strukturę hierarchiczną jak dokumentacja tradycyjna. Niemniej, dla pełnego zdefiniowania, czym jest przechowywana informacja, jest niezbędnym uzupełnienie podstawowych metadanych o informacje zawierające rozszerzony opis kontekstowy. Ma to także fundamentalne znaczenia dla udostępniania.
8.2. Przechowywanie dokumentów (Preservation of Records)
Koniecznym jest zapewnienie fizycznego przechowywania informacji wraz z ich kontekstowym opisem, ale także dokumentowanie samej historii przechowywania.
8.3. Wykorzystanie i ponowne wykorzystanie dokumentów (Ongoing Use and Reuse of Records)
Zapisy dotyczące udostępniania informacji także są częścią historii, a zapisy o ich wykorzystaniu „poszerzają sieć dokumentów społecznościowych”.
Omawiany dokument zawarł na kilku stronach refleksję o stanie metodyki archiwalnej w końcu pierwszej ćwierci XXI w. praktycznie z całego obszaru metodyki archiwalnej, a może wręcz archiwistyki. Wydaje się, że powinien być przedmiotem głębszych refleksji zwłaszcza w kontekście poszukiwania rozwiązań w dziedzinach zarządzania zasobem archiwalnym, nowoczesnej informacji archiwalnej i archiwum dokumentów elektronicznych. Żadnego z tych obszarów nie da się opanować bez uniwersalnej wiedzy o istocie informacji.
Źródło:
MRA: Records in Contexts–Foundations of Archival Description
oprac. Adam Baniecki
AP Wrocław O.Bolesławiec