Ta sprawa poruszyła mocno Europę i wstrząsnęła zazwyczaj stabilną pozycją Szwajcarii- oskarżenia o współudział w Holokauście, uśpione konta ofiar niemieckiego totalitaryzmu w helweckich bankach. Sprawa ciągnie się od 1996 r., a swój początek wzięła w Nowym Jorku, gdzie w środowisku Światowego Kongresu Żydów rozgorzała dyskusja o aktywności szwajcarskich banków w czasie drugiej wojny światowej. W 1996 r. Stowarzyszenie Bankierów Szwajcarskich (SBA) oraz World Jewish Restitution Organization powołały komisję do zbadania sprawy „uśpionych kont”, należących do ofiar Holocaustu. Na jej czele stanął Paul Volcker, były prezes Banku Rezerw Federalnych USA. Rząd Szwajcarii powołał dodatkowo „niezależną komisję ekspertów”, której przewodniczył prof. Jean-François Bergier i w której skład wszedł między innymi wybitny izraelski badacz Holocaustu Saul Friedländer. Jej zadaniem było prześledzenie szwajcarskiego handlu złotem z Niemcami podczas II wojny światowej. Organizacja domagała się odszkodowań za – jak domniemano- pokątnie skrywanie nieaktywne konta bankowe oraz depozyty kosztowności należące do ofiar holokaustu. Tak postawionych zarzutów nie może lekceważyć żadne państwo czy nawet potężne instytucje finansowe. Ciężar odium jakie towarzyszy tego typu oskarżeniom jest miażdżące w oczach opinii publicznej.
W tym roku szwajcarskie Bundesarchiv w Bernie przejęło akta sądu polubownego „Claims Resolution Tribunals” CRT, który działał w latach 1998-2012 i miał rozstrzygać spory pomiędzy stronami, uregulować wzajemne relacje, a przede wszystkim dokonać podziału odszkodowań w ramach globalnego porozumienia. Trybunał powołano w 1998 roku po tym jak szwajcarskie banki zawarły porozumienie w sprawie zaspokojenia zbiorowego pozwu poszkodowanych i ich spadkobierców Banki zapłaciły 1,25 mld USD na stworzony do tego celu Fundusz, dzięki czemu wszystkie indywidualne skargi zostały wycofane. Na przejęty zasób składają się głównie kopie dokumentów bankowych i oświadczenia majątkowe od 1930 roku.
Dokumentacja działalności CRT dzieli się na dwa okresy: faza I do 1997 roku włącznie obejmuje dokumentację osób pochodzenia żydowskiego posiadających martwe konta, których nazwiska opublikowane zostały przez szwajcarskie banki; faza druga obejmuje dokumentację z lat 1998-2012 związaną z tzw. „Globalen Vergleich“ czyli światowym porozumiem dotyczącym martwych kont.
To właśnie dokumenty z tzw. II fazy działalności CTR zostały przejęte w bieżącym roku do Bundesarchiv i mają zostać również opracowane do końca tego roku. Udostępnianie tych dokumentów odbywa się zgodnie z federalnym prawem archiwalnym (Bundesgesetz über die Archivierung (BGA, SR 152.1), co oznacza że akta mogą być udostępnione po 30 latach od ich wytworzenia.
Ciekawostki:
-W grudniu 1999 r. niezależna komisja wydała „Raport w sprawie uśpionych kont ofiar hitlerowskich prześladowań w szwajcarskich bankach”. W odniesieniu do ofiar nie znaleziono dowodów systematycznego dyskryminowania, utrudniania dostępu, sprzeniewierzenia lub naruszenia wymogów szwajcarskiego prawa.
– Niejaki Christoph Meili, który zatrudnił się w UBS (Union Bank of Switzerland) jako nocny stróż, wykradł informacje, z których wynikało, że bank zniszczył dokumenty związane ze współpracą z Reichsbankiem oraz dotyczące „osieroconych kont” klientów żydowskich. Meilego ścigano za wykradzenie tajemnic, ale jego informacja sprawiła, że spadkobiercy ofiar Holocaustu wytoczyły bankom szwajcarskim pozew o odszkodowanie. Skończyło się na ugodzie w wysokości 1,25 mld dol.
-Zgodnie z obowiązującymi w Szwajcarii od 1 stycznia bieżącego roku przepisami aktywa bankowe, których właściciele nie dają znać o sobie od ponad 60 lat, przechodzą na własność rządu. Przepisy te nakazują jednocześnie bankom ujawnienie, do kogo należą nieczynne konta z wkładami po co najmniej 500 franków szwajcarskich oraz aktywa o nieznanej wartości, jak walory przechowywane w sejfach. W grudniu 2015 opublikowane listę 2600 nazwisk na które figurują nieczynne konta.
Więcej: Bundesarchiv übernimmt Unterlagen zu nachrichtenlosen Vermögen
Jolanta Leśniewska
AP Kutno