Archiwa Maine-et-Loire uruchomiły strone internetową dedykowaną rotulusom oraz wystawę kończącą interdyscyplinarny projekt Narodowej Agencji Badawczej (Agence Nationale de la Recherche) i Uniwersytetu Lorraine o nazwie 'Rotulus”. Celem wystawy jest udostępnienie szerszej publiczności średniowiecznych źródeł archiwalnych mających formę rotulusów. Projekt realizowany w latach 2019 – 2022 zgromadził badaczy, historyków, archiwistów i bibliotekarzy w celu rozpoznania i inwentaryzacji kartularzy w formie rotulusów. Kartularze to zbiory w formie kodeksu (oprawionego rekopisu) lub rotulusa w których przepisywane były dokumenty dotyczące własności osoby czy instytucji (np.: klasztoru). W średniowieczu prowadzone były głównie na pergaminie. Rotulus składał się z pojedynczych lub kilku arkuszy pergaminu. Jego rozmiary były bardzo zróżnicowane i dochodziły do kilkunastu metrów. Niektóre zwoje obracały się wokół drewnianej osi tzw. pępka.
Aż do XII wieku monopol na pisanie posiadał Kościół, a zwłaszcza mnisi. Duże opactwa mogły liczyć kilkuset mnichów, podczas gdy w skład mniejszych wchodziło z zaledwie kilku mnichów. Rotulusy powstawały i były używane pomiędzy XI a XV w.
W Anjou ważne opactwa, takie jak Saint-Aubin d’Angers, Saint-Florent de Saumur czy Fontevraud posiadały rozsiane po całej Francji swoje majątki, kościoły, domy i nieruchomości itp. do zarządzania wielkimi domenami konieczne były dokumenty, ważne zwłaszcza w sprawach spornych. Statuty, wykazy majątków i wykazy dochodów majątkowych, rachunki lub zapytania prawne są często zapisywano w zwojach ponieważ okazywały się łatwe w transporcie, obsłudze i pozwalały na łączenie długich tekstów na tym samym nośniku.Rotulusy zawierały także inne treści, takie jak genealogie, przeróżne spisy ale także modlitwy i utwory poetyckie. Specjalną formą rotulusa były tzw.” zwoje zmarłych” zawierające modlitwy za zmarłych. Krążyły one pomiędzy poszczególnymi ośrodkami opactw. W maju 2011 r. w Hôtel de Soubise, siedzibie dyrekcji Archiwów Państwowych Francji, miała miejsce wystawa: „Sprawa templariuszy. Od procesu do mitów”. Zaprezentowano na niej jeden z najsłynniejszych rotulusów, mierzący 22,37 mb,protokół na którym spisano w dniach 19.10 – 24.11.1307 r. zeznania 138 paryskich Templariuszy.
Obecna wystawa rotulusów zachowanych w archiwach departamentu Maine-et-Loire czynna jest do 27 września 2023 r. w Archiwach Departamentalnych (Archives départementales de Maine-et-Loire, 106, rue de Frémur, ANGERS).
Źródła:
Wystawa: Rotulus, un patrimoine médiéval à dérouler
l’Université de Lorraine: ANR Rotulus
oprac. Adam Baniecki
AP Wrocław O.Bolesławiec