Wśród wielu rozpoznawalnych na świecie symboli i zjawisk jednoznacznie kojarzących się ze Szwajcarią – zegarki, czekolada, CERN, banki, gwardia papieska, sery….etc, ten jeden jest chyba najważniejszy, bo decyduje od prawie 200 lat o kształcie i sposobie rządzenia tym pięknym i dobrze zorganizowanym krajem- REFERENDA. Od lutego tego roku, dzięki współpracy pomiędzy Urzędem Statystycznym Kantonu Zurych (Statistisches Amt) i Archiwum Kantonu Zurych (Staatsarchiv des Kantons Zurich) do dyspozycji użytkowników oddano bazę danych „Abstimmungsarchiv online” dotyczącą wszystkich dotychczas przeprowadzonych referendów z lat 1831-2016 w kantonie.- razem 2435 głosowań. Nie dziwi więc fakt, mimo prężnego rozwoju mechanizmów demokracji bezpośredniej nie tylko w Europie, ponad połowa wszystkich przeprowadzanych na świecie głosowań ludowych odbywa się właśnie w Szwajcarii.
Do przeprowadzania referendów w kantonie Zurych właściwy jest urząd statystyczny, który również prowadzi bazę danych, która zawiera bieżące wyniki głosowań w referendach federalnych i kantonalnych. We współpracy z Staatsarchiv des Kantons Zurich, zrealizowany został projekt obrazujący również dane historyczne z ostatnich 185 lat głosowań referendalnych. Baza dostępna jest online i obejmuje nie tylko szczegółowe wyniki głosowania, ale również informacje dodatkowe, wykresy, wizualizację wyników w 3D oraz dokumenty źródłowe.
Pierwsze referendum w kantonie Zurych odbyło się w dniu 10 marca 1831 r. Jego przedmiotem była nowa, liberalna konstytucja kantonu, która została przyjęta 95 % poparciem głosujących – 40 500 przy 1700 głosów przeciwnych. Decyzja o przyjęciu konstytucji była przełomowym momentem w dziejach kantonu, dając podstawy budowy nowoczesnego państwa. Wprowadziła ona wolność wyznania, osób, prasy, handlu i działalności gospodarczej, a także podział władzy i zasady publicznego dostęp do spraw państwowych. Ponadto, liberalna konstytucja była podstawą sekularyzacji i reorganizacji systemu szkolnego w kantonie Zurych, co doprowadziło do powstania Kolegium Nauczycielskiego oraz Uniwersytetu w Zurychu. Ten system prawie doskonały miał jednak jedną zasadniczą wadę z punktu widzenia dzisiejszych standardów pojmowania spraw społecznych, o czym poniżej.
Analiza tych danych zawartych w bazie – sama tematyka referendów, ich częstotliwość a zwłaszcza wyniki, to ciekawy materiał do różnorodnych badań naukowych, ale także ogólnoludzkich refleksji. Obrazują one jak dynamicznie zmieniał się świat oraz podejście społeczności kantonu do różnych istotnych kwestii. No cóż, do 1970 roku w referendach mogli uczestniczyć tylko mężczyźni od 20 roku życia, a tematy referendów miały różny ciężar gatunkowy. Po raz pierwszy dostęp kobiet do praw wyborczych głosowany był w 1920 roku i uzyskał niecałe 20% poparcia…..
Ważniejsze tematy głosowań dotyczyły np. podziału mandatów w kantonie pomiędzy miastem a gminami, wprowadzenia inicjatywy obywatelskiej w sprawie zmian konstytucyjnych czy założenia Kantonalnego Banku w Zurychu. Z drugiej strony zdarzały się referenda cieszące się dużym zainteresowaniem obywateli, które z dzisiejszej perspektywy wydają się kontrowersyjne lub błache np. porozumienie kantonów w sprawie unicestwienia chrabąszczy. Krótko potem w 1874 roku – wbrew zaleceniom rady kantonu społeczność ( męska) poparła inicjatywę obywatelską w sprawie utworzenia zakładów poprawczych i resocjalizacyjnych dla różnych niepożądanych przez społeczność osób – wagabundów, prowadzących rozwiązły tryb życia czy unikających pracy. Decyzja ta była w Zurychu punktem wyjścia dla tzw. opiekuńczych środków przymusu, które dzisiaj oceniane są negatywnie a naprawa wyrządzonych szkód jest stałym elementem w programie politycznym władz kantonalnych. Zjawisko tzw. „opiekuńczego przymusu” dotknęło nie tylko kanton Zurych. Patrz: SZWAJCARIA: Carl Durheim w Wikimedia Commons – w policyjnym obiektywie widziane okiem artysty Generalnie, mimo różnych niedoskonałości, Szwajcarzy w najpełniejszy sposób realizują od blisko 200 lat zasady demokracji ,z których Perykles byłby pewnie dumny. Przy udziale zaś archiwum państwowego/kantonalnego realizowana jest szeroko zasada udostępnia danych publicznych, również w ramach programu Open Government Data (OGD) .
Obok opisanego wyżej projektu, w trakcie realizacji w archiwum w Zurychu znajdują się projekty realizowane samodzielnie lub we współpracy z innymi instytucjami, obejmujące publikację materiałów do: źródeł prawa, inwentaryzacji dzieł sztuki, działalności organów nadzorczych nad zreformowanymi gminami wyznaniowymi i urzędami komunalnymi (tzw. Stillstandsprotokolle), dziejów szkolnictwa i wymiaru sprawiedliwości.
na podstawie: Vollständiges Abstimmungsarchiv online
Jolanta Leśniewska
AP Płock Oddział w Kutnie