Przed trzema laty żegnaliśmy Romana Stelmacha, któremu poświęcona została publikacja zorganizowana, zredagowana i wydana w górach przez naszego ArchNetowego kolegę – Ivo Łaborewicza, której treść przygotowali w dużej mierze koledzy z wrocławskiego archiwum. Tytuł charakteryzuje osobę Zmarłego – „Wśród pergaminów i w górach. Księga ku pamięci dr. Romana Stelmacha”, Jelenia Góra 2024.
Publikacja składa się z kilku części. We wstępie Janusz Gołaszewski, dyrektor Archiwum Państwowego we Wrocławiu, w którym Roman pracował wiele lat, omawia jego sylwetkę i przypomina fakty z życia, a Bożena Kumor-Gomułka zestawia bibliografię 247 publikacji dr. Stelmacha, wydanych w latach 1979-2018.
Druga część łączy trzy teksty wspomnieniowe, o różnym charakterze. Dwa, ciepłe i osobiste, przygotowały koleżanki z pracy – Małgorzata Kysil i B. Kumor-Gomułka. Trzecie jest autorstwa prof. Władysława Stępniaka, w latach 2011-2016 Naczelnego Dyrektora Archiwów Państwowych. Nawiązując do naukowych osiągnięć Romana Stelmacha, snuje on szersze refleksje na temat roli i postrzegania pracy naukowej archiwistów w obecnych czasach, dokumentach i aktach prawnych.
Trzecia część to siedem artykułów poruszających bliskie Zmarłemu zagadnienia naukowe i archiwalne, przeważnie w oparciu o archiwalia z jego macierzystego archiwum. Bogusław Czechowicz z Opawy przedstawia zmiany w podejściu do edycji i opisów – także internetowych – dokumentów średniowiecznych, i niespodzianki, jakie można przy tym spotkać. Archiwoznawczy tekst o dziejach Hirschberg / Jeleniej Góry i losach jej dokumentów przygotował Ivo Łaborewicz, od lat kierujący jeleniogórskim archiwum. Na pieczęcie rycerskie rodziny von Haugwitz zwrócił uwagę Paweł Babij, przybliżając przy tym sylwetki członków tego śląskiego rodu. Podobnie Mieczysława Chmielewska omówiła ludzi – notariuszy trzebnickich, jak stosowane przez nich ideogramy, których przykłady można w publikacji obejrzeć. M. Kysil przygotowała zestawienie i omówienie najstarszych, pochodzących sprzed 1335 r., dokumentów rycerstwa obcego na Śląsku. Do akt majątku Stillfriedów-Mettich w Żelowicach-Strachowie sięgnęła Jolanta Szczepańska, wybrała z nich urbarze z XVI i XVIII i na ich przykładzie pokazała praktykę gospodarowania majątkami wiejskimi i dokumentowania tych działań w czasach nowożytnych. I wreszcie w Karkonosze powiodła czytelników B. Kumor-Gomułka, przypominając słowa XIX-wiecznego piewcy tego regionu Josepha Karla Eduarda Hosera. Artykuły te wzbogacają zestawienia bibliograficzne oraz streszczenia w językach angielskim, czeskim i niemieckim, co jest ukłonem w stronę badaczy regionu, w którym pracował Roman Stelmach.
Warto zwrócić uwagę na staranną stronę edytorską księgi. Reprodukcje omawianych dokumentów, publikacji i pieczęci, wykresy i tablice, sąsiadują ze zdjęciami krajobrazów i fragmentów rękopisów, które dr Roman Stelmach czytał z łatwością, ale kto go zastąpi?
Anna Laszuk (NDAP)