Osiemdziesięciolecie zakończenia II wojny światowej jest okazją dla wielu instytucji, w tym dla archiwów, dla przypomnienia wydarzeń z 1945 r., który był czasem przełomowym w dziejach Europy i całego świata. Po długich latach wojny i niezliczonych ofiarach ludzkich, cierpienia narodów dobiegły końca. Europejska cywilizacja dostała szansę tchnięcie w siebie nowego życia. Jednak droga do normalności nie była łatwa. Trauma niemieckich obozów koncentracyjnych, deportacji nazistowskich i sowieckich ciągnęła się za milionami ludzi. Setki tysięcy więźniów i robotników przymusowych zaczęło powracać do domów. Jak mawiał K. Lowe, Europa stała się „dzikim kontynentem”, a życie wielu społeczeństw było niepewne jeszcze przez wiele miesięcy, czasem lat, po zakończeniu wojny.
Biorąc pod uwagę te oraz wiele innych zagadnień, Archiwum Narodowe w Pradze przygotowała specjalne kalendarium 1945 r., nazwanego „Rok Przełomu”. Przypomina w nim najważniejsze wydarzenia sprzed 80 lat, które będą stopniowo omawiane w cyklu w ciągu najbliższych dwunastu miesięcy. Przedstawione zostaną w nim te z wydarzeń, które miały największy wpływ na wydarzenia w Czechosłowacji, najpierw okupowanej, a następnie wyzwolonej. Archiwum Narodowe posiada wiele różnych dokumentów i fotografii na ten temat. Prezentowane tu dokumenty archiwalne mają również stanowić zaproszeniem dla tych, którzy chcą dowiedzieć się więcej o historii Czechosłowacji i zagłębić się w archiwalia.
Dla większości z wymienionych w kalendarium wydarzeń dołączone są linki, za pomocą których można zapoznać się ze skanami dokumentów archiwalnych odnoszących się to tych epizodów. Jednym z pierwszych dokumentów jest protokół posiedzenia Czechosłowackiej Rady Państwa na uchodźctwie z 8 stycznia 1945 r., kiedy jej członkowie zostali poinformowani o współpracy wszystkich podmiotów politycznych za granicą, o odtworzeniu 1. Armii Czechosłowackiej w ZSRR, której oddziały poniosły poważne straty podczas walk w Karpatach oraz o działaniach Czechosłowackich Sił Powietrznych w ramach brytyjskich Królewskich Sił Powietrznych i na terytorium Związku Radzieckiego. Dalej protokół z informacją o transportach śmierci z więźniami obozu koncentracyjnego Auschwitz, które przejechały przez dworzec kolejowy w Kolínie dnia 24 stycznia 1945 r. w kierunku Pragi. Stacjami docelowymi były prawdopodobnie obozy koncentracyjne Buchenwald i Mauthausen. Z kolei tajna notatka z dnia 29 stycznia 1945 r. dla J. Masaryka o uznaniu polskiego Rządu Tymczasowego sformowanego w Lublinie.
Taka forma prezentacji historii, a jednocześnie konkretnych archiwaliów, jest interesującą propozycją dla wszystkich miłośników przeszłości, stanowiącą inspirację do dalszych poszukiwań, może też stanowić bardzo ciekawą pomoc edukacyjną i pomoc dydaktyczną dla nauczycieli szkół średnich.
Źródło:
Národní archiv: 1945-Rok zlomu
oprac. Ivo Łaborewicz
AP Wrocław O.Jelenia Góra