Wchodząc do dworu
Początki wsi Laxton wywodzone są od Wikingów. W 1086 r. miejscowość została wpisana jako Lastone w Domesday Book, a jej mieszkańcy zobowiązani tym samym do płacenia podatków. W późniejszych czasach niedaleko od wsi zbudowany został dwór i zabudowania gospodarcze, w XIX w. zarządzane przez rodzinę Evans Lordów Carbery. W 1968 r. część tych dóbr ziemskich Laxton Hall, wpisana na listę zabytków chronionych, została zakupiona przez Polską Misję Katolicką w Anglii i Walii z przeznaczeniem na różne cele. Podstawowym miał być Dom Opieki dla starszych Polaków; rozległy teren sprzyja także organizowaniu uroczystości z udziałem dużych grup Polaków, spotkań rekolekcyjnych i konferencji, biwaków harcerskich itp. PMK formalnie funkcjonuje od 1894 r. i przechodziła różne koleje pod kierunkiem kolejnych księży rektorów, od 1948 r. przez wikariuszy delegatów. Najdłużej funkcję tę sprawował ks. Władysław Staniszewski (1938–1974), który doprowadził do zakupu Laxton Hall, zamieszkał tu po zakończeniu czynnego posługiwania i pełnił rolę archiwisty. Znając zasób dokumentacyjny PMK i jego znaczenie, nadawał mu pewien wstępny porządek.
Widok na archiwum
Obecnie Archiwum Polskiej Misji Katolickiej w Anglii i Walii zajmuje kilka pomieszczeń magazynowych w tym dworze Laxton Hall i jest najstarszym polskim archiwum w Wielkiej Brytanii. Rozmiar jego zasobu szacuje się na ponad 250 m.b. Warto zaznaczyć, że nie kryje ono jedynie własnych materiałów archiwalnych Misji, nota bene wzbogaconych prasą i licznymi wycinkami prasowymi, zawierającymi treści dotyczące wielu tematów. Zasób ten w trakcie ostatnich prac porządkowych podzielono na kilkanaście części. Oprócz akt własnych, znajdują się w nim materiałyKurii Biskupa Polowego ks. Józefa Gawliny z okresu II wojny światowej aż do 1968 r., w tymliczne akta metrykalne Polaków pozostających poza krajem. Zbiór wzbogacono danymi zebranymi podczas tzw. Roku Pamięci Narodowej (2000 r.), kiedy podjęto prace nad inwentaryzacją polskich grobów na terenie Wielkiej Brytanii. Dane obejmują ponad 80 tys. polskich nazwisk.
Pudła z dokumentacją metrykalną
Kolejna część (III) to Lokalne Polskie Misje Katolickie czyli akta kilkudziesięciu polskich parafii w Anglii i Walii. Do części IV wchodzą akta personalne osób świeckich i duchownych, nie tylko Polaków, ale i Czechów czy Niemców posługujących w polskich parafiach. Części V – VII to materiały organizacji świeckich i kościelnych, działających przy PMK lub z nią współpracujących. Kolejną część (VIII) stanowią akta Ordynariatu Polowego bp. Józefa Gawliny. Część IX to spuścizny osób prywatnych, zaś ostatnie (X – XIV) grupują materiały polskich Domów Spokojnej Starości i osiedli dla osób w zaawansowanym wieku.
Zasób archiwum jest porządkowany od kilkudziesięciu lat. Od 2016 r. jego dyrektorem została Jadwiga Kowalska, jednakże pełni ona tę funkcję w niepełnym wymiarze czasowym. Czyni więc liczne starania, aby pozyskiwać do współpracy miejscowych wolontariuszy oraz instytucje i osoby z Polski. Wsparcia finansowego i organizacyjnego udzielały już Rada Ochrony Pamięci Walki i Męczeństwa, Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Naczelna Dyrekcja Archiwów Państwowych. Dzięki nim rozpoznawana i opisywana jest zawartość pudeł, akta są przepakowywane w bezpieczne opakowania archiwalne oraz digitalizowane. Nie jest to jednak proces ciągły, co powoduje niepełne jeszcze rozpoznanie i opisanie zasobu. Jest on jednak stopniowo udostępniany, głównie w formie pośredniej – na pisemne wnioski o odszukanie konkretnych archiwaliów.
Archiwum nadano imię ks. Władysława Staniszewskiego, który bardzo zasłużył się i Misji, i Polakom, i zadbał zarówno o bieżące dokumentowanie procesów wydarzeń i ludzi, jak i o utworzenie archiwum. Archiwum, w którym są także jego osobiste notatki i wycinki pasowe uzupełniane jego ręką.
Ręką ks. Władysława Staniszewskiego
Więcej:
J. Kowalska, „Polska Misja Katolicka w Anglii i Walii i jej archiwum”, [w :] Archiwa kościelne w niepodległej Polsce, Warszawa 2020, s. 195-206.
Anna Laszuk
NDAP