Archiwa Państwowe w Belgii (Archives de l’État en Belgique) poinformowały o planach analizy wyzwań prawnych związanych z archiwistyką cyfrową. Pierwszoplanowym zadaniem określono kompleksowe zdefiniowanie obszaru prawnego w zakresie przetwarzania cyfrowych danych (publicznych) oraz sformułowanie zaleceń dotyczących dostosowania ich do belgijskiego prawa archiwalnego. Archiwistyka cyfrowa wiąże się z szeregiem wyzwań technicznych i prawnych. Docelowo powinna wzmocnić rolę archiwistów i archiwów w obszarze ochrony istotnych dla społeczeństwa informacji i dostępności do niej. Obecne regulacje prawne oparte są na zasadach ogólnych i nieostrym rozróżnieniu pomiędzy danymi osobowymi a nieosobowymi. W efekcie powstał system regulacji prawnych, którego ograniczenia są niejednoznaczne. Na marginesie, warto spojrzeć na nieostry system udostępniania zasobu archiwalnego w Polsce. Archiwa chronią się przed zarzutami łamania prawa na różne sposoby, takimi jak np.: umowy z użytkownikami, anonimizacja treści udostępnianych zasobów prowadząca niekiedy do absurdalizacji samej istoty udostępniania bezpośredniego i pośredniego. To efekty nieostrego prawa , którego cechą charakterystyczną jest brak pewności jakie informacje wolno, a jakich nie wolno udostępniać, nie łamiąc prawa. Odrębnym problemem w Polsce, pozostaje obszar archiwum cyfrowego jako przestrzeni prawnej w całej swojej rozciągłości (począwszy od modelu jego logicznej budowy, takim modelem teoretycznym jest na świecie OAIS , ale przecież i model teoretyczny musi być osadzony prawnie, ponieważ wymaga wdrażania konkretnych procedur, które muszą być lokalnie zdefiniowane, skończywszy na regulacjach prawnych związanych z procedurą zasilania archiwum informacją elektroniczną (w wielu jej formach) i zasadami udostępniania (a tu pojawiają się wspomniane wyżej problemy od RODO po prawo do ponownego wykorzystania informacji).
Belgijski projekt o nazwie DigiL4Arch ma za zadanie wspierać belgijskie archiwa rządowe i instytucje archiwalne w ich inicjatywach w zakresie archiwizacji cyfrowej poprzez prowadzenie dogłębnych badań nad różnymi ograniczeniami prawnymi obowiązującymi na poziomie krajowym i europejskim. Celem, prowadzonych w ramach projektu badań, jest doprowadzenie do stworzenia centrum kompetencyjnego kumulującego i udostępniającego wiedzę na temat prawa regulującego postępowanie z cyfrowymi danymi i archiwaliami. Efektem końcowym mógłby być Kodeks Cyfrowy.
Pierwszoplanowe cele obejmują trzy zagadnienia:
1. Zidentyfikowanie i zmapowanie wszystkich istotnych ograniczeń prawnych dotyczących archiwizacji cyfrowej w Belgii,
2. Zidentyfikowanie luk w istniejących regulacjach prawnych z jednej strony i wskazanie problemów generowanych przez obowiązujące ramy prawne.
3. Opracowanie zaleceń, dotyczących uzupełnienia zdefiniowanych luk prawnych i rozwiązania problemów wynikających z istniejących rozwiązań prawnych, które docelowo pozwoliłyby na ustanowienie spójnego prawa z obszarze archiwaliów i archiwów cyfrowych.
Zdefiniowano obszary typów danych określone w prawodawstwie europejskim rozumiane jako:
1. Dane osobowe, Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z dnia 27 kwietnia 2016 r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia dyrektywy 95/46/WE (ogólne rozporządzenie o ochronie danych)
2. Dane nieosobowe i dane mieszane: Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/1807 z dnia 14 listopada 2018 r. w sprawie ram swobodnego przepływu danych nieosobowych w Unii Europejskiej (Tekst mający znaczenie dla EOG.)
3. Dane mieszane: Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2022/868 z dnia 30 maja 2022 r. w sprawie europejskiego zarządzania danymi i zmieniające rozporządzenie (UE) 2018/1724 (akt w sprawie zarządzania danymi); tu wtórne wykorzystanie informacji.
Regulacje prawne powinny obejmować takie obszary jak: prawa autorskie, regulacje związane ze sztuczną inteligencją, cyberbezpieczeństwem ( unijna dyrektywa NIS 2) oraz regulacje dotyczące dostawców usług cyfrowych (europejski Akt o usługach cyfrowych „…reguluje działanie pośredników internetowych i platform internetowych, takich jak platformy handlowe, sieci społecznościowe, platformy udostępniania treści, sklepy z aplikacjami oraz portale z ofertami podróży i zakwaterowania” -źródło: Komisja Europejska)
Działania mające na celu porządkowanie prawa w obszarze archiwizacji cyfrowej są niezwykle istotne w związku z szybko postępującą informatyzacją państw. W Belgii już od 2020 r. wprowadzana jest zasada domyślności administracji cyfrowej, czyli prymatu administracji cyfrowej jako podstawowej formy zarządzania i komunikacji. W Polsce także prowadzone są prace w tym kierunku czego przykładem mogą być wciąż nie wprowadzone e-doręczenia. Archiwiści w Belgii dostrzegli problem prawnego osadzenia, niezwykle zróżnicowanego świata cyfrowego, w rzeczywistości prawnej pod kątem zadań realizowanych przez archiwa historyczne. Wydaje się, że zagadnienie to może mieć fundamentalne znaczenie dla przyszłości archiwistyki i szerzej dla zachowania dziedzictwa historycznego dla przyszłych pokoleń.
Źródło:
Archives de l’État en Belgique: DigiL4Arch : les défis juridiques de l’archivage numérique
Portal Interoperacyjności i Architektury: Domyślność cyfrowa w administracji (planowane zmiany prawne)
Wskazane wyżej akty prawne patrz EUR-Lex
oprac. Adam Baniecki
AP Wrocław O.Bolesławiec