Podczas obrad Naukowej Grupy Doradczej Systemu Dziedzictwa Rolniczego o Znaczeniu Globalnym (GIAHS), która zebrała się w Rzymie w dniach 7–10 listopada 2023 r., wpisano na listę dziedzictwa rolniczego Organizacji Narodów Zjednoczonych ds. Wyżywienia i Rolnictwa (FAO) trzy kolejne uprawy z Chin. Są to: tradycyjny system kultywacji kasztanów w Kuancheng w prowincji Hebei, system uprawy białego imbiru w Tongling w prowincji Anhui oraz historyczny system sadzenia jagód Myrica rubra w Xianju w prowincji Zhejiang. Wśród nowo docenionych upraw – ważnych dla światowego dziedzictwa – imbir bały został dostrzeżony dzięki starym dokumentom, dostarczonym przez chińskie archiwa.
Dla potrzeb stosownego wniosku do FAO Archiwum Miejskie w Tongling udostępniło Komitetowi Miejskiemu partii, jak również władzom miejskim i odpowiednim czynnikom państwowym kompletne materiały i istotne dokumenty historyczne, jak m.in. kroniki hrabstw i prefektur, dzięki którym uzasadnienie tego wystąpienia zostało ugruntowane oraz uwiarygodnione. Tutejsze Archiwum Miejskie od 2016 r. stale udoskonalało swoje metody współpracy ze Stowarzyszeniem Badań nad Białym Imbirem Tongling oraz pomogło w udoskonalaniu mechanizmów pracy nad materiałami aktowymi. Archiwiści brali też czynny udział w pracach redakcyjnych i wydawniczych pisma „Tongling White Ginger”, organizowali zaplecze badawcze, aby dokładnie zapoznać się z archiwaliami znajdującymi się w zbiorach Archiwum Miejskiego oraz w zbiorach Stowarzyszenia Imbiru, a w rezultacie szczegółowo i kompleksowo opisać historyczny rozwój uprawy imbiru białego.
Chiny są głównym producentem imbiru na świecie, posiadają 42,5% światowej powierzchni uprawnej tej rośliny i 74,5% jej światowej produkcji (dane za rok 2019). Mieszkańcy Tongling uprawiają rodzimy gatunek: imbir biały. Opierając się na różnicach w charakterystyce i środowisku uprawy imbiru i ryżu, opracowali oni ekologiczny sposób sadzenia białego imbiru. Sprzyja on poprawie wykorzystania zasobów wody i ziemi oraz zoptymalizowaniu skuteczność zwalczania chorób roślin. Wynaleziono tu unikalne metody uprawy imbiru, w tym „Pawilon imbirowy do konserwacji nasion i przyspieszania kiełkowania”, „Sadzenie na wysokich działkach i wysokich redlinach”, „Szopy do cieniowania” itp. Z rośliną tą wiąże się szereg charakterystycznych dla regionu działań kulturowych, takich jak samo sadzenie imbiru, jego przyrządzanie i spożywanie na różne sposoby, prezenty imbirowe, wiara w Imbirowego Boga, Imbirowy Zen itp. Elementy te tworzą szczególny system dziedzictwa rolniczego: plantacji białego imbiru Tongling w prowincji Anhui.
Najwcześniejsze wzmianki o białym imbirze w Tongling sięgają czasów zachodniej dynastii Han (202 p.n.e. ~ 8 n.e.), co oznacza, że historia jego sadzenia trwa tu ponad 2000 lat. Już za czasów północnej dynastii Song (960~1127) w regionie Tongling dominowały techniki rotacji ryżu imbirowego, pszenicy imbirowej i warzyw imbirowych, a także techniki wytwarzania kandyzowanego imbiru lodowego i pawilonów imbirowych do konserwacji nasion i przyspieszania kiełkowania. W Tongling imbir przeżywał swój rozkwit w czasach dynastii Qing (1644–1911), gdy szczegółowo opisano techniki uprawy tej rośliny, takie jak „Szopa Bamao (Miscanthus floridulus) do cieniowania”; produkty imbirowe, takie jak słodycze, ocet, sos i sól itp. Były one popularne w całych Chinach i Azji Południowo-Wschodniej.
Sam imbir to roślina, z której wykorzystuje się podziemne, widlastorozgałęzione, bulwiaste kłącze, posiadające charakterystyczny aromatyczny zapach i ostry smak. Jest to jedna z najstarszych roślin przyprawowych i leczniczych. Obecnie nie występuje w stanie naturalnym. Uprawiana jest w regionach o klimacie tropikalnym, jak: południowe Chiny, Indonezja, Floryda, Meksyk, Brazylia, Australia, Japonia, Wietnam, Indie. Wymaga gleb żyznych i wilgotnych. Rozmnażana jest przez podział kłączy. Zebrane kłącza poddaje się obróbce, zaś w zależności od stopnia ich odkorowania otrzymujemy imbir brunatny lub biały. Kłącze imbiru zawiera 1,5 – 3,3% olejku eterycznego oraz 5-8% żywic. Ze względu na swe właściwości prozdrowotne, wykorzystywane jest w medycynie i kosmetyce. Imbir wytwarza pole energetyczne oddziałujące korzystnie na rośliny rosnące obok, które uzyskują piękną i wyraźną barwę. W Chinach postrzegany jest też jako roślina sprzyjająca zachowaniu szczęścia.
Według kryteriów przyjętych przez FAO na listę światowego dziedzictwa mogą zostać wpisane tylko te rośliny i ich uprawy, które posiadają znaczenie globalne, dużą wartość jako dobro publiczne, przyczyniają się do bezpieczeństwa żywnościowego i źródła utrzymania lokalnej ludności, charakteryzują się agro-różnorodnością biologiczną, wiedza i praktyka ich uprawy jest zrównoważono, a także posiadają dużą wartości społeczną i kulturową, a ich plantacje wybitne walory krajobrazowe. Obecnie zwraca się też uwagę na podejmowanie działań zwiększających odporność systemów rolno-spożywczych na zmiany klimatyczne.
Dzięki najnowszemu wpisowi na listę globalnych systemów dziedzictwa rolniczego światowa sieć dziedzictwa rolniczego FAO składa się obecnie z 86 systemów, zlokalizowanych w 26 krajach na całym świecie. Wśród tych ostatnich na liście GIAHS znajdują się 22 uprawy z Chin, co plasuje to państwo na pierwszym miejscu na świecie. Część z nich została tu umieszczona także dzięki zachowaniu w archiwach dokumentacji, potwierdzającej związane z nimi wielowiekowe tradycje.
Źródła:
GRI Online: Trzy kolejne obiekty dziedzictwa rolniczego w Chinach zostały oficjalnie wpisane na listę GIAHS
FAO: Tongling White Ginger Plantation System in Anhui Province, China
oprac. Ivo Łaborewicz
AP Wrocław O.Jelenia Góra