Analiza interakcji zachodzącej między sztuczną inteligencją (artificial intelligence) a dokumentacją we wszystkich jej aspektach powstawania, zarządzania i wykorzystania stała się domeną dysput akademickich. Aktywne włączenie się archiwistów w rozważania transdyscyplinarne, prowadzone głównie na pograniczu inżynierii oprogramowania, wymagało znaczącego przesunięcia punktu ciężkości w myśleniu archiwalnym i przekształcenia praktyki poprzez zaawansowane metodologie cyfrowe. Podejście proaktywne, możliwe dzięki synergii środowiska międzynarodowego, prezentuje projekt InterPARES Trust AI. Inicjatywa profesor Luciany Duranti służyć ma zaprojektowaniu, rozwojowi i wykorzystaniu sztucznej inteligencji na rzecz wspierania cyfrowej dostępności i przystępności dokumentacji. Zakłada ona trwałe partnerstwo podmiotów międzynarodowych, służące prowadzeniu badań teoretycznych i empirycznych oraz szkoleń, a także stworzenia sprzężenia zwrotnego między środowiskiem akademickim, instytucjami z zasobem archiwalnym, archiwistami i zarządcami dokumentacją oraz przedstawicielami innych dziedzin, zaangażowanych w rozwój AI. Wyniki badań prowadzonych w ramach InterPARES Trust AI są zaprezentowane uczestnikom Szkoły Letniej, odbywającej się w dniach 7-11 lipca br. w San Benedetto del Tronto we Włoszech.
Dzień pierwszy zdeterminowało Sympozjum „Artificial Intelligence to support the ongoing availability and accessibility of trustworthy public records – an overview of InterPARES Trust AI”. Jedenastu prelegentów z akademicką precyzją zarysowało cele, metody i rezultaty zakończonych lub pozostających w fazie realizacji projektów, które w sposób holistyczny objąć mają wszystkie aspekty archiwizacji wzbogaconej o komponent cyfrowy. Ich istotnym elementem jest odwołanie do procesów aktotwórczych, wpływających na powstawanie, zarządzanie i wykorzystanie (także ponowne) dokumentacji. Wymiary te – w założeniach – stanowiły punkt wyjścia dla strukturyzacji wiedzy, pozwalającej dookreślić miejsca praktycznego zastosowania sztucznej inteligencji w archiwach. Model koncepcyjny zakłada bowiem kształtowanie przestrzeni przy pomocy nowoczesnej technologii AI i jej wypełnienie bogatą oraz różnorodną treścią cyfrowego dziedzictwa kulturowego. Powyższe zamierzenia badawcze realizują 33 projekty InterPARES Trust AI, związane z nowoczesną archiwistyką cyfrową – przetwarzanie języka naturalnego, zastosowanie sieci neuronowych, implementacja AI chatbotów, nadzorowane i nienadzorowane uczenie maszynowe, techniki rozpoznawania jednostek nazwanych (NER).
Program pozostałych dni szkoleń obejmuje następujące wykłady:
Corinne Rogers, Authenticity and Authentication
Zgodnie z teorią archiwistyki autentyczność określana jest na podstawie pochodzenia i kontekstu dokumentu oraz nośnika jego zapisu. W środowisku cyfrowym treść, struktura i forma nie są już ze sobą nierozerwalnie związane, a domniemanie autentyczności opiera się na badaniu elementów tożsamości i integralności zapisu cyfrowego. Wykładowca Uniwersytetu Kolumbii Brytyjskiej w Vancouver zaprezentuje ustalenia InterPARES dotyczące autentyczności i uwierzytelniania w środowisku cyfrowym oraz ontologii wiarygodności, do której należy autentyczność.
Hrvoje Stancic, Technological Authentication
Era cyfrowa przyniosła archiwom nowe wyzwania. Choć podstawowe teorie i koncepcje archiwalne powinny być tożsame zarówno dla dokumentów analogowych, jak i cyfrowych to jednak techniczna manifestacja zapisów cyfrowych, ich różnorodność, szybkość tworzenia, objętość i zmienność wymagają nowoczesnych podejść obliczeniowych. Profesor Uniwersytetu w Zagrzebiu przedstawi model blockchain i technologie rozproszonych rejestrów w kontekście wsparcia integralności zapisów świata cyfrowego i możliwości wykorzystania w archiwistyce.
Tracey P. Lauriault, Data as artifacts and as records
Uczestnicy Szkoły Letniej dowiedzą się o związku między metrologią a danymi oraz zapoznają się z rodzajami danych i ich cechami ontologicznymi. Wykład profesor z Uniwersytetu w kanadyjskim Carleton służyć będzie przybliżeniu koncepcji współczesnych systemów, przykładowo takich jak inteligentne miasta czy cyfrowe bliźniaki. Przede wszystkim jednak słuchacze postarają się znaleźć odpowiedzi na pytania o kwestie etyczne i zagadnienia sprawiedliwości społecznej, związane bezpośrednio z wykorzystaniem sztucznej inteligencji, a także dokonać oceny społecznych i kulturowych rezultatów działalności człowieka w środowisku cyfrowym.
Erik Borglund, Records in the Cloud
Nowoczesna usługa w chmurze została zapoczątkowana przez Amazon w 2002 roku w charakterze infrastruktury wewnętrznej. Cztery lata później, w 2006 roku „chmura” zafunkcjonowała na rynku zewnętrznym, tworząc nowoczesną technologię przetwarzania oraz przechowywania danych, które nie są magazynowane na dyskach komputerowych, ale w wirtualnej przestrzeni serwerowej. Pojawienie się dostawców tego typu usług stanowiło wyzwanie dla archiwistów-praktyków i zarządców dokumentacji. Przedstawiciel szwedzkiego Mittuniversitetet skupi się na założeniach projektu InterPARES „Rekordy w chmurze”, ale także na wyzwaniach związanych z technologią chmury.
Ken Thibodeau, Proteus Bound: Trustworthy Digital Preservation
Godna zaufania ochrona zasobów cyfrowych wydaje się stanowić sprzeczność. Jak bowiem można zachować coś w nienaruszonym stanie, gdy zależy to całkowicie od zbioru luźno połączonych i bardzo różnorodnych czynników, które zmieniają się w różnym tempie i w sposób nieprzewidywalny? Jest to pytanie, którym InterPARES zajmuje się od samego początku. Pierwsze dwa projekty InterPARES sformułowały i opracowały koncepcję łańcucha ochrony, który nie jest sposobem na zachowanie dokumentów cyfrowych, ale sposobem dokumentowania, w jaki sposób zostały one zachowane. Podczas tej prezentacji dokonany zostanie przegląd badań InterPARES w zakresie ochrony zasobów cyfrowych, jego produktów, a także głębsze spojrzenie na problem badań dokumentacji cyfrowej, powstającej współcześnie w dynamicznych systemach nowoczesnej technologii.
Pierluigi Feliciati, Trusted and easy access to records and archives
Podczas wykładu profesor Università degli Studi di Macerata (Włochy) skupi się na interakcji zachodzącej między dokumentami cyfrowymi a użytkownikami, służącej opracowaniu, zbudowaniu i utrzymaniu cyfrowych usług archiwalnych. Prezentacja obejmie pierwsze wyniki badania InterPARES Trust AI na temat „Podejścia i zachowania użytkowników w dostępie do dokumentów i archiwów w perspektywie AI: globalne badanie użytkowników”. Częścią zajęć szkoleniowych będzie ponadto omówienie i ocena współczesnych możliwości dostępu do archiwów cyfrowych oraz podstawowych mierników jego jakościowej oceny.
Jessica Bushey, Managing & Preserving Digital Images Collections
Podczas tej sesji uczestnicy dowiedzą się od profesor San José State University w Kalifornii o zarządzaniu obrazami cyfrowymi w oparciu o badania InterPARES. Ukazana zostanie rola metadanych w przechwytywaniu informacji przyczyniających się do autentyczności i wiarygodności obrazu, wraz ze standardami i najlepszymi praktykami dotyczącymi metadanych i formatów obrazów w zakresie dostępu i przechowywania. Omówione zostaną również obrazy występujące w mediach społecznościowych. Sesja zakończy się dyskusją na temat możliwości i potencjalnych przeszkód w wykorzystaniu sztucznej inteligencji do zarządzania i ochrony obrazów cyfrowych.
Kamila Pawełczyk-Dura
AP w Łodzi