W dniach 25-26 maja 2023 odbyły się IV Siedleckie Spotkania Archiwoznawcze, których temat brzmiał „Zbiory, spuścizny, kolekcje w archiwach i poza archiwami”. Zgromadziły one licznych słuchaczy i ponad pięćdziesięciu prelegentów. Ich wystąpienia pogrupowano w 3 sekcjach: Czas zbiorów (archiwalnych), Wokół spuścizn archiwalnych oraz Zbiory archiwalne jako źródła historyczne, a obrady odbywały się w 12 panelach. W przedstawionych referatach przeważał aspekt archiwoznawczy, z silnymi akcentami źródłoznawczymi i historycznymi.
Początkowe wystąpienia dotyczyły kwestii ogólnych: terminologii już utrwalonej i nowego spojrzenia na części zasobu archiwalnego (Dariusz Magier), różnorodnych metod postępowania ze spuściznami w archiwach państwowych (Anna Laszuk) i miejsc przechowywania spuścizn,głównie archiwów państwowych, ale nie tylko (Zbigniew Król). Na zakończenie Marcin Krasuski opowiedział o dziejach parku „Aleksandria” w Siedlcach, ilustrując je dokumentami z zasobu AP w Siedlcach oraz kopiami pozyskanymi od innych instytucji. Zapowiedział też, że otwarcie parku po długotrwałym remoncie odbędzie się 24 czerwca 2023 r., więc można już planować wycieczkę.
Program konferencji był bardzo urozmaicony. Przedstawione zostały spuścizny i zbiory zebrane w konkretnych instytucjach: Archiwum Akt Nowych w Warszawie (Adam Grzegorz Dabrowski); Archiwum Instytutu Polskiego i Muzeum gen. Sikorskiego w Londynie (Paweł Orłowski);AP w Kielcach Oddział w Sandomierzu, pozyskiwane aktywnie zwłaszcza w latach 70. I 80. XX w. (Piotr Sławiński); AP w Lublinie Oddział w Radzyniu Podlaskim i Miejskiej Bibliotece Publicznej im. Zenona Przesmyckiego w Radzyniu Podlaskim (Joanna Kowalik-Bylicka);AP w Piotrkowie Trybunalskim Oddział w Tomaszowie Mazowieckim- zbiory przekazane przez Jana Czarneckiego (1928-20011), Włodzimierza Koperkiewicza i Jana Zaborowskiego, dotyczące okresu wojny i powojennego (Andrzej Wróbel); Archiwum Polskiej Misji Katolickiej w Szwajcarii (Agnieszka Wojciechowska); spuścizny kustoszów w dawnym Archiwum Prowincji Ruskiej Zakonu Braci Mniejszych Franciszkanów na podstawie zachowanego inwentarza (Joanna Małocha);Miejskiej i Powiatowej BibliotekiPublicznej w Kolbuszowej – m.in. kolekcja lalek i kopie cyfrowe akta metrykalnych z Kolbuszowej oraz archiwalia prywatne (Paweł Michno) oraz niedawno przejęte przez AP w Warszawie dary osób prywatnych, przekazywane czasem anonimowo (Anna Wajs).
Niektórzy prelegenci omawiali konkretne spuścizny lub ich fragmenty: Juliana Godlewskiego (1903-1983), oficera, prawnika, mecenasa, w Archiwum Muzeum Polskiego w Rapperswilu (Daniel Guzman); o. Norberta Golichowskiego OFM (1848-1916) o Ziemi Świętej – dzienniki, wydania z marginalnymi zapiskami, wyniki kwerend (Olgierd Lenczewski); Józefa Kaczanowskiego (1802-1865), nazywanego „fałszerzem legitymacji”, który prowadził poszukiwania potwierdzające szlachectwo (Maria Czerwieniec-Ivasyk);Jana Tadeusza Lubomirskiego (1826-1908), działacza dobroczynnego, wydawcy, obecnie w ramach Archiwum Lubomirskich z Małej Wsi w AGAD (Katarzyna Paduch); gen. Zygmunta Piaseckiego (1893-1954), legionisty, uczestnika kampanii wrześniowej i jeńca oflagu (Bartosz Janczak), rozproszoną i przechowywaną w Instytutach W. Sikorskiego i J Piłsudskiego w Londynie oraz w pałacu w Ryczowie, którego Piasecki był właścicielem od 1936 r.; Rocha Piątkowskiego (1909-1979), uczestnika akcji Bollwerk, więźnia KL Mauthausen, przekazaną przez córkę Elżbietę Janasz do Archiwum IPN w Poznaniu (Paweł Głuszek);Bronisława Piłsudskiego – ogromnie rozproszoną (Karolina Zięba); Anny Poray-Wybranowskiej (1919-2013), przekazaną przez Annę Ronin w układzie prawie oryginalnym, z podziałem na serie, w tym wiele dokumentów dotyczących jej aktywności w kilku dziedzinach w kilku krajach (Jerzy Bednarek);prof. filozofii Barbary Skargi (1919- 2009), przekazaną testamentalnie do Połączonej Biblioteki Wydziału Filozofii i Socjologii UW i Socjologii PAN (Renata Rokicka i Katarzyna Jarzyna); prof. Jerzego Starnawskiego (1922-2012), historyka literatury, zawierającą publikacje i rękopisy prac, korespondencję naukową, zbiór fotografii z różnych wydarzeń naukowych w kraju i zagranicy, notatniki z autografami, zbiór programów teatralnych; przekazaną przez córkę prof. Marię Starnawską do Biblioteki Naukowej PAN i PAU w Krakowie(Marcin A. Klemenski);fotoreportera Tadeusza Zagoździńskiego nazywanego „osobistym fotografem Edwarda Gierka”, zawierającą dokumentację fotograficzną ważnych uroczystości państwowych, wydarzeń sportowych, kulturalnych, religijnych oraz konfliktów wojennych na całym świecie, m.in. Afganistan, Liban, Zambia (Paweł Stefanowski);Wacława Strońskiego, a głównie jego dziennik z pobytu na Ukrainie w latach 20. XX w. (Olga Gaidai) oraz grypsy i listy Jerzego Ceranowskiego, internowanego obozie w Mielęcinie, późniejszego prezydenta Kutna, przekazane do Archiwum IPN Oddział w Łodzi (Paweł Perzyna).
Pokazane też zostały archiwa rodzinne: Barszczewskich i Danielskich, z dokumentami de Mezerów, przekazane przez Jana Danielskiego (1892-1958) do AP w Lublinie, a częściowo jeszcze w posiadaniu rodziny (Agnieszka Konstankiewicz); Dębskich i Niekraszów, przekazane przez Ryszarda Pakulskiego do Archiwum IPN w Poznaniu (Justyna Pera) oaz Przewłockich z lat 1825-2020, stopniowo przekazywane do AP w Częstochowie przez Andrzeja Przewłockiego (Ewa Dubaj).
Przedstawiane zbiory są bardzo różnorodne: najstarszy stanowi morawska kolekcja rękopisów muzycznych – 156 kompozycji z XVI w. przechowywanych w paulińskim archiwum na Jasnej Górze (Justyna Szczygieł);opisy i napisy na dziełach sztuki z gromadzonej w XVIII i XIX w. kolekcji hr. Potockich z Krzeszowic (Aneta Biały, Izabela Wiercińska);kolekcja „Tarnovianów” – książek i rękopisów zebranych przez dr. inż. Witolda Gryla, obecnie w Miejskiej Bibliotece Publicznej w Tarnowie (Paweł Glugla);zbiór wypisów wykonanych przez Adolfa Mysłowskiego z ksiąg ziemskich i grodzkich przechowywanych w AGAD (zniszczonych w czasie II wojny), obecnie przechowywany w AP w Piotrkowie Trybunalskim (Mirosław Roguski). Kilka przedstawionych zbiorów ma charakter instytucjonalny: dokumentacja techniczna działających po II wojnie światowej instytutów naukowo-badawczych przemysłu włókienniczego, głównie prototypów urządzeń, opracowywaną obecnie w Łódzkim Instytucie Technologicznym „Łukasiewicz” przed przekazaniem do AP w Łodzi (Monika Czołczyńska) oraz dokumentacja aptek działających po wojnie, obecnie w Izbie Aptekarskiej we Wrocławiu, także przygotowywana do przekazania do AP we Wrocławiu (Kacper Rosner-Leszczyński). Anna Kłoś i Barbara Tekely Skrętowicz mówiły o opracowaniu akt studenckich kół naukowych Archiwistów i Historyków UPH w Siedlcach, których w swoim czasie były prezesami. Postulowały odtworzenie dużych braków w zachowanej dokumentacji na podstawie kopii znajdujących się w posiadaniu byłych członków kół. Nad tym zagadnieniem i nad problemem osobistego stosunku do opracowanych akt wywiązała się ożywiona dyskusja.
Kilka wystąpień dotyczyło różnorodnych źródeł do dziejów II wojny światowej: ruchu oporu na ziemi piotrkowskiej– dokumentacja oddziałów i powojenne relacje (Maciej Hubka); Polskiej Armii Podziemnej „Odra” działającej głównie w okolicy Szczecinka, o której jedynymi źródłami pisanymi są wspomnienia gromadzone w trakcie konkursów, obecnie przechowywane przez Muzeum w Koszalinie (Krzysztof Jedynak); Częstochowskiego Inspektoratu Armii Krajowej, w tym fotografie zebrane przez Stefana Szwakopfa (Alicja Adamus) oraz Polskiego Państwo Podziemnego – fotografie w Archiwum IPN w Warszawie (Anna Marcinkiewicz-Kaczmarczyk).
O żmudnej pracy nad rekonstrukcją diariusza Sejmu Czteroletniego z końca XVIII w., którego akta są przechowywane w AGAD, opowiedziała Urszula Kacperczyk.Do XX-wiecznej korespondencji Anny i Adama Wolffów z Zofią i Włodzimierzem Budkami zajrzeli Dorota i Bartosz Drzewieccy, analizując jej osobiste przyjacielskie wątki.Przyczynkiem do nietypowych losów archiwaliów były informacje o księgach metrykalnych w bibliotekach w Łodzi (Piotr Szkutnik), zaś przykład świadomego uwieczniania obrazu świata od początku XXI wieku i archiwum fotografii tworzonego z intencją przekazania do zasobu NAC przedstawił Łukasz Karolewski.
Po każdej sesji był czas na dyskusję, a okazji tych nie zaprzepaszczano. Uczestnicy konferencji dopytywali o szczegóły przedstawianych tematów, czasem je sami dopowiadali. Poruszano też zagadnienia dot. praw autorskich i możliwości udostępniania i publikowania dokumentów ze zbiorów prywatnych; potrzeby wartościowania dokumentacji oferowanej do zbiorów publicznych przez osoby prywatne; unikania przejmowania kopii. W dyskusji i wystąpieniach wspominano różne sposoby gromadzenia archiwaliów prywatnych – od zaangażowanie konkretnych pracowników, przez duże akcje, jak Archiwum Pełne Pamięciw IPN, przejęcia interwencyjne, aż do zakupów lub anonimowych przesyłek do archiwów.Obrady odbywały się w kilku salach, czasem równolegle. Organizatorzy zadbali też o możliwość pokazania wystąpienia nagranego wcześniej (Paweł Glugla), o tłumaczenie na język migowy, zaś zadane ad hoc pytania doktoranta z Kazachstanu były praktycznym sprawdzianem języka angielskiego uczestników.
Zgodnie z dotychczasową tradycją, materiały mają być wydane drukiem.
Więcej:
AP Siedlce: IV Siedleckie Spotkania Archiwoznawcze w obiektywie
Anna Laszuk (NDAP)
Urszula Kacperczyk (AGAD)