Źródła milczą… z naszej winy? Perspektywy badań źródeł seryjnych w kontekście ochrony danych osobowych, to tytuł warsztatów naukowych, jakie przygotowują wspólnie Archiwum Narodowe w Pradze (Nardoní archiv Praha), Obwodowe Archiwum Państwowe w Pradze (Stan oblastní archiv v Praze) oraz Instytut Nauk Pomocniczych i Archiwistyki (Ústav pomocných věd historických a archivnictví) Uniwersytety im. Masaryka w Brnie. Odbędą się one online (na platforma ZOOM nebo MS Teams) dnia 15 czerwca 2021 r.
Temat warsztatów jest efektem rozwoju społeczeństwa informacyjnego i uzyskanej w ostatnich dziesięcioleciach przez byłe państwa komunistyczne wolność, co przyniosło szereg problemów związanych z regulacją niejednokrotnie sprzecznych praw obywatelskich – prawa do wolności badań, prawa do informacji o działaniach instytucji państwowych, prawa obywatela do informacyjnego samostanowienia lub ochrony własnej osobowości. Dla archiwów, które przechowują przede wszystkim dokumenty powstałe w wyniku działalności instytucji państwowych, siłą rzeczy właściwa ocena konfliktów pomiędzy uprawnioną ochroną interesów prywatnych i publicznych musi być trudna. Ponadto antagonizm ten znajduje odzwierciedlenie w całym cyklu życia dokumentu i zwiększa wymagania dotyczące zachowaniem informacji przez twórców, ich przejmowania, przetwarzania i publicznego udostępniania. Co więcej, oczekiwania badawcze są bardziej niż odmienne, od samych badań naukowych, poprzez obywatelską kontrolę nad władzą publiczną, po komercjalizację danych uzyskiwanych maszynowo w celu ponownego wykorzystania informacji sektora publicznego.
Jednak w przypadku dokumentów zawierających dane osobowe, powstałych w społeczeństwie demokratycznym po 1989 roku, możliwość publicznego udostępnienia tych informacji jest zasadniczo utrudniona w porównaniu z dokumentami z okresu reżimów totalitarnych. Jedną z zasad, stosowaną obecnie w związku z prawodawstwem europejskim, jest zasada minimalizacji danych osobowych już podczas przetwarzania u ich twórcy. Wiele dotychczas wykorzystywanych źródeł historycznych zniknie lub nie będą dostępne przez całe życie człowieka , a nawet dłużej (tzw. Ochrona pośmiertna).
Czy można zmienić ten trend? Czy czeskie badania nie utracą unikalnej bazy źródłowej? Czy ten fakt może postawić czeskich naukowców w niekorzystnej sytuacji w stosunku do zagranicznych kolegów? Czy jednorazowe usunięcie takich dokumentów lub rejestrów jest szkodliwe dla badań historycznych lub społecznych z wykorzystaniem metod ilościowych – np. rozwój różnych grup społecznych, wpływ środowiska na zdrowie itp.? Czy konieczne jest dostosowanie dostępu do ewentualnych archiwów zawierających dane osobowe (np. bazy danych) ze względu na różny charakter badaczy (społeczeństwo, badania naukowe, oficjalni badacze itp.)?
Celem planowanych warsztatów jest zainicjowanie dyskusji na temat aktualnej praktyki i możliwości zmian legislacyjnych w zakresie ochrony danych osobowych w archiwach przy przygotowywaniu nowego prawa archiwalnego (np. przeniesienie odpowiedzialności na badaczy, określenie celu kontroli i wykorzystywania informacji z danymi osobowymi u twórców i w archiwach, definicja zbiorów u użytkowników z różnymi prawami do przeglądania danych itd.).
Planuje się dyskusje na następujące tematy:
1) Ochrona danych osobowych w perspektywie (nie tylko) badań historycznych – aktualne trendy, wyzwania, ciekawe projekty, deanonimizacja danych poprzez łączenie różnych źródeł, doświadczenie w dostępie do źródeł z danymi osobowymi w naszym kraju i na świecie;
2) Zagrożenie źródeł demograficznych – od 2011 r. operaty spisowe przekazywane są do trwałego przechowywania wyłącznie w formie zanonimizowanej – możliwości ich wykorzystania naukowego / badawczego, porównania praktyki zagranicznej itp.
3) ochrona zdrowia zakłada wyłączenie tych źródeł z przechowywania i selekcji zgodnie z obowiązującą ustawą z 2004 r. (Dziennik Ustaw nr 499/2004). Czy profesjonalni naukowcy korzystają z tych źródeł? Czy ten wybór jest odpowiedni, czy też należy go zmienić? Czy porównania zagraniczne nie są inspiracją, np. do monitorowania stanu zdrowia i warunków życia ludności w dłuższej perspektywie? Jak skutecznie udostępnić te źródła w świetle ochrony danych osobowych?
Przewidywane się referaty o długości 15-20 min., oraz dyskusję w ramach panelu. Propozycje wystąpień (maksymalnie 15 linijek tekstu), można przesyłać do 15 marca 2021 roku pod adresem: pdp@nacr.cz . Bliższe informacje, ewentualnie też konsultacje dotyczące referatów udziela: Mgr. Zbyšek Stodůlka (zbysek.stodulka@nacr.cz) oraz Mgr. Stanislav Bárta, Ph.D. (bartas@phil.muni.cz).
Więcej: Prameny mlčí… naší vinou? Perspektivy výzkumu serielních pramenůvkontextu ochrany osobních údajů (pdf)
oprac. Ivo Łaborewicz
AP Wrocław Oddział Jelenia Góra