7 października 2020 r. odbyła się w Pałacu Staszica w Warszawie konferencja pt. „Zabezpieczanie i ochrona zbiorów archiwalnych. Współczesne wyzwania” – kolejna w ramach cyklu Warszawska Jesień Archiwalna. Zorganizowana została przez Polską Akademię Nauk Archiwum w Warszawie oraz Naczelną Dyrekcję Archiwów Państwowych. Przedstawiono na niej dziewięć wystąpień, w tym jedno w formie telekonferencji. Przebieg konferencji był na bieżąco transmitowany online, a nagranie dostępne jest obecnie na profilu Archiwa Państwowe na Facebooku.
Dr hab. Hanna Krajewska rozpoczyna konferencję, fot. Barbara Wiktorowska
Uczestników konferencji powitała dr hab. Hanna Krajewska, dyrektor PAN Archiwum w Warszawie. Jako pierwszy prelegent wystąpił Ryszard Wojtkowski, zastępca Naczelnego Dyrektora Archiwów Państwowych, przedstawiając zagadnienie „Infrastruktura archiwów a zabezpieczanie zbiorów”. Zwracał uwagę na zasady projektowania nowych budynków archiwów państwowych, omawiając zarówno kwestie technologiczne, jak i rozwiązania dotyczące ruchu i dostępu osób. Poinformował też o systemie Archiwum Dokumentów Elektronicznych, przygotowanym w 2020 roku. Po nim zabrała głos Anna Czajka, kierownik Centralnego Laboratorium Konserwacji Archiwaliów w Archiwum Głównym Akt Dawnych. Dzięki jej prezentacji „Archiwum dostępne – ocena zagrożeń i zapobieganie stratom” można było poznać działania międzynarodowej społeczności archiwistów, rozpoznającej zakres zagrożeń ze strony człowieka – nieuczciwego użytkownika i niedbałego pracownika. Prelegentka zwróciła też uwagę na podstawowe zasady ewidencjonowania i znakowania własnego zasobu, zabezpieczających go przed skutkami nieuprawnionego przemieszczania.
Kolejne trzy wystąpienia dotyczyły rozwiązań prawnych i współpracy różnych instytucji i służb w celu skuteczniejszej ochrony i odzyskiwania utraconych dóbr kultury. Dr Adam Grajewski, podinspektor Komendy Głównej Policji Wydziału Kryminalnego przedstawił „Przykłady współpracy z Policją w oparciu o obowiązujący stan prawny w zakresie odzyskania utraconych zasobów archiwalnych”. Poinformował o istniejących centralnych rejestrach dóbr utraconych i zachęcał do zgłaszania do nich wszelkich znanych przypadków kradzieży. Pochwalił też pozytywne formy współpracy, której efektem jest odzyskiwanie skradzionych materiałów archiwalnych. Następnie Anna Skaldawska, ekspert Służby Celno-Skarbowej Departamentu Ceł Ministerstwa Finansów, omówiła „Rolę Krajowej Administracji Skarbowej w ochronie archiwaliów”. W wystąpieniu wskazała przykłady najczęstszych przestępstw, w tym zaniżanie lub zawyżanie wartości i fałszowanie dzieł sztuki i dokumentów. Poinformowała też o powołaniu koordynatorów ds. ochrony dóbr kultury, oraz zespołu koordynacyjnego ds. zwalczania przestępczości przeciwko zabytkom, których działania obejmują także archiwalia. „Doświadczenia Straży Granicznej w zakresie dóbr kultury” omówił natomiast Wojciech Krupiński z Zarządu Operacyjno-Śledczego Komendy Głównej Straży Granicznej. Stwierdził, że obserwacje obecnych tendencji nielegalnego wywozu za granicę wskazują na konieczność monitorowania zwłaszcza rynku numizmatycznego i bibliofilskiego. Podkreślił też pozytywną współpracę z Archiwum Państwowym w Koszalinie, które przeprowadza szkolenia z zakresu ochrony archiwaliów. Praktyczny przykład strat poniesionych przez archiwum państwowe na skutek przestępczej działalności pracownika przedstawiła dr Kamila Follprecht, zastępca Dyrektora Archiwum Narodowego w Krakowie w wystąpieniu „Zagrożenia wewnętrzne czyli mądry archiwista po szkodzie”. Opowiedziała o wydarzeniach, które miały miejsce na przełomie XX i XXI w., o zakresie kradzieży i odzyskiwaniu dokumentów. Przedstawiła też kilka zarządzeń, które wprowadziły w sieci archiwów państwowych procedury wzmacniające bezpieczeństwo przechowywanego zasobu.
Transmisja wystąpienia Katarzyny Kucewicz, fot. Barbara Wiktorowska
Po tym Katarzyna Kucewicz, psycholog-psychoterapeuta, w wystąpieniu „Profilowanie złodzieja. Psychologiczne koncepcje oraz metody sporządzania sylwetki sprawcy przestępstw i wykroczeń” pokazała kilka cech charakteryzujących osoby dokonujące kradzieży. Sugerowała, na jakie zachowania zwracać uwagę, niezależnie od tego, czy potencjalny sprawca korzysta z sytuacji, czy bierze udział w zaplanowanym procederze. Wiesław Zyskowski, oficer Policji, wykładowca, właściciel firmy szkoleniowej „ZYSKOWSKI” Szkolenia, Doradztwo, Consulting, na podstawie nagranych rozmów wskazywał elementy analizy behawioralnej i analizy wypowiedzi, które miały doprowadzić do ustalenia prawdomówności lub nieszczerości. Zorganizował też praktyczne ćwiczenie, podczas którego uczestnicy mieli odgadnąć, która z osób mówi nieprawdę i jak to się objawia. Jego wykład nosił tytuł „Kinezyka – kolejnym narzędziem w zabezpieczeniu i ochronie zbiorów archiwalnych”.
Ćwiczenie praktyczne – ochotnicy „prawdomówni” i „nieszczerzy”, for. Barbara Wiktorowska
Ostatnie wystąpienie przeniosło nas do przeszłości. Dr hab. Hubert Kowalski, z Muzeum Uniwersytetu Warszawskiego i dr Katarzyna Wagner, Wydział Historii Uniwersytetu Warszawskiego, przedstawili przebieg i wyniki badań nad losami polskich ornamentów zrabowanych w 1656 r. z Zamku Królewskiego w Warszawie. Ich referat „XVII-wieczny rabunek dóbr kultury. Kontekst archiwalny” zawierał cenne informacje o pozostawionych w dokumentacji śladach, które potwierdzały własność i losy dóbr kultury. Warto podkreślić, że autorzy sięgali nie tylko do polskich inwentarzy dóbr sprzed kradzieży, lecz także do dokumentacji sporządzanej przez Szwedów po zabraniu zabytków do swojego kraju.
Dr hab. Hubert Kowalski przedstawia badania nad XVII-wieczną kradzieżą, for. Sylwia Fabisiak-Chojnacka
Konferencję podsumowała Joanna Chojecka, zastępca Naczelnego Dyrektora Archiwów Państwowych. Organizatorzy konferencji zapowiedzieli też, że materiały mają być utrwalone w postaci publikacji, która zostanie wydana w 2021 roku.
Tekst: Anna Laszuk
(NDAP)
Fotografie: Barbara Wiktorowska, Sylwia Fabisiak-Chojnacka
(PAN Archiwum w Warszawie)
Dokumentacja konferencji udostępniona na profilu Archiwa Państwowe na Facebooku:
Część 1 konferencji, część 2. Konferencji,
Warszawska Jesień Archiwalna 2015, Warszawska Jesień Archiwalna 2014