Przypomnijmy pokrótce historię działalności Pełnomocnika Federalnego do spraw Materiałów Państwowej Służby Bezpieczeństwa NRD, tzw. Urządu lub Instytutu Gaucka ( Bundesbeauftragte für die Unterlagen des Staatssicherheitsdienstes der ehemaligen Deutschen Demokratischen Republik, BStU). Powołany został do życia w 1990 w wyniku tzw. pokojowej i rewolucji (Friedliche Revolution) i spontanicznego działania społeczeństwa, które nie dopuściło do zniszczenia archiwów służb bezpieczeństwa byłej NDR, wkrótce zakończy swoją samodzielną działalność. U samych podstaw działalności BStU leżała jego tymczasowość – instytut działał jedynie jako pełnomocnik Federacji. Oczywiście zasoby archiwalne BStU nadal będą dostępne, ale od połowy 2021 r. jako integralna część Archiwum Federalnego (Bundesarchiv)- niemieckie prawodawstwo nie przewiduje instytucji archiwów wyodrębnionych.
Bundestag 26.9.2019 r. podjął decyzję w sprawie „Koncepcji stałej ochrony dokumentów Stasi poprzez przeniesienie archiwum dokumentów Stasi (Ministerium für Staatssicherheit) do Archiwum Federalnego”.
2 września 2020 r. Rząd federalny zatwierdził wykładnię przedstawioną przez Minister Stanu ds. Kultury Monikę Grütters w sprawie projektu ustawy o długoterminowym przechowywaniu dokumentów Stasi podlegających Archiwum Federalnemu oraz powołaniu komisarza ds. Ofiar SED. Projekt ustawy zostanie wkrótce wniesiony do niemieckiego Bundestagu przez partie koalicyjne.
4 września 2020 r. BStU przygotowało akcję pod hasłem „Akta należą do Nas!” przypominającą wydarzenia sprzed 30 lat, kiedy obywatele uniemożliwili unicestwienie akt Stasi. Na krótko przed wejściem w życie traktatu unifikacyjnego 3 października 1990 roku doszło do dyskusji na temat przyszłego postępowania z dokumentami Stasi. Projekt zakładał, że akta pozostaną niedostępne przez długi czas. Protest rozprzestrzenił się: ludzie w całym kraju poparli apel o otwarcie akt kampaniami solidarnościowymi, pokazami i koncertami. – Wysiłek się opłacił: Dodatek do umowy zjednoczeniowej położył podwaliny pod zachowanie i wykorzystanie dokumentów Stasi do celów osobistego, prawnego i społecznego przetwarzania.
Odnosząc się do obecnego projektu ustawy, Monika Grütters wyjaśnia: „30 lat po zjednoczeniu ustawa jest ważnym sygnałem, aby na stałe zabezpieczyć archiwum akt Stasi w Archiwum Federalnym, naszej„ pamięci narodowej ”. Dokumenty Stasi obrazowo dokumentują cierpienia ofiar szpiegostwa i niszczenia przez służby bezpieczeństwa byłego NRD. Przyszłe pokolenia również muszą mieć możliwość uczestniczenia w przetwarzaniu, ale przede wszystkim bez zmian pozostanie dostępność dokumentów w dotychczasowych lokalizacjach i wgląd do akt. Nie będzie końca! Radzenie sobie z aktami Stasi wymaga ostrożności i wrażliwości. Jesteśmy to winni ofiarom dyktatury SED i odważnym pionierom Pokojowej Rewolucji ”.
Planuje się, że w przyszłości Archiwum Federalne przejmie odpowiedzialność za zasoby archiwum akt Stasi. Tak jak poprzednio, obywatele będą mogli przeglądać akta Stasi we wszystkich dotychczasowych lokalizacjach zgodnie z prawem (Stasi-Unterlagen-Gesetz — StUG).
W przyszłości ma zostać powołany rzecznik praw obywatelskich w niemieckim Bundestagu ds. Ofiar Dyktatury SED, który będzie doradzał parlamentowi i informował opinię publiczną o swojej działalności. Swoją pomocą rząd federalny wspiera troskę frakcji koalicyjnych o ochronę interesów ofiar dyktatury SED i rządów komunistycznych w radzieckiej strefie okupacyjnej i byłej NRD.
Więcej: Kabinett fasst Beschluss zur dauerhaften Sicherung der Stasi-Akten im Bundesarchiv – Kulturstaatsministerin Grütters: „SED-Unrecht weiter konsequent aufarbeiten“
Jolanta Leśniewska
AP Płock O/ Kutno