Pełnomocnik Federalny do spraw Materiałów Państwowej Służby Bezpieczeństwa NRD, tzw. Urząd lub Instytut Gaucka ( Bundesbeauftragte für die Unterlagen des Staatssicherheitsdienstes der ehemaligen Deutschen Demokratischen Republik, BStU) powołany do życia w 1990 w wyniku tzw. pokojowej i rewolucji (Friedliche Revolution) i spontanicznego działania społeczeństwa, które nie dopuściło do zniszczenia archiwów służb bezpieczeństwa byłej NDR, wkrótce zakończy swoją samodzielną działalność. U samych podstaw działalności BStU leżała jego tymczasowość – instytut działał jedynie jako pełnomocnik Federacji. Oczywiście zasoby archiwalne BStU nadal będą dostępne, ale od połowy 2021 r. jako integralna część Archiwum Federalnego (Bundesarchiv)- niemieckie prawodawstwo nie przewiduje instytucji archiwów wyodręnionych.
Decyzję niemieckiego Bundestagu z 26.9.2019 r. w sprawie „Koncepcji stałej ochrony dokumentów Stasi poprzez przeniesienie archiwum dokumentów Stasi (Ministerium für Staatssicherheit) do Archiwum Federalnego z zadowoleniem przyjmuje federalny komisarz ds. Dokumentów Stasi Roland Jahn, który ocenia to jako kolejny kamień milowy w zakresie zabezpieczenia i dostępności dokumentów Stasi w przyszłości: „Dzięki tej decyzji dokumenty Stasi również staną się strukturalnie częścią „pamięci narodu” w dającej się przewidzieć przyszłości i zostaną stworzone podstawy trwałego i zgodnego z oczekiwaniem społecznym korzystania z tych specjalnych dokumentów. Mają one w dalszym ciągu służyć ofiarom dyktatury jako dowód ich prześladowań i pozostać ważnym źródłem pamięci dla społeczeństwa. Wgląd w archiwum Stasi ma dostarczać wiedzy o mechanizmach dyktatury i zwiększać świadomość wyzwań demokracji. Funkcję tą archiwum spełnia już od prawie 30 lat. Teraz ważne jest aby docenić tę historię, aby zabezpieczyć korzystanie z dokumentów Stasi w przyszłości i poddawać je do dyskursu kolejnych pokoleń ”.
Otwarcie, jako pierwszego na świecie, archiwum służb bezpieczeństwa byłego komunistycznego państwa było wielkim osiągnięciem Pokojowej Rewolucji. Wykorzystanie dokumentów do edukowania na temat mechanizmów dyktatury SED (Sozialistische Einheitspartei Deutschlands) i radzenia sobie z przeszłością cieszy się dużym zainteresowaniem międzynarodowym. „Szczególnie w 30 lat po pokojowej rewolucji nadszedł dobry czas na to ważne osiągnięcie pokojowej rewolucji – dostęp do dokumentów – aby znaleźć zgodną z duchem czasów formę ich udostępniania następnym pokoleniom”, „Bardzo ważne jest, aby dostęp do dokumentów był możliwy, a ich ochrona i digitalizacja była zabezpieczona finansowo. W końcu można dokonać niezbędnych inwestycji. Ważne jest również, aby nie pominąć doświadczeń, które mamy z komisarzami federalnymi jako rzecznikami interesów ofiar ”dodał Jahn.
Koncepcja określa następujące warunki ramowe dla przekazywania archiwum Stasi do archiwum federalnego, w tym m.in.:
– archiwum Stasi zachowa swoją autonomię,
– ustawa o aktach Stasi pozostanie niezależnym prawem,
– prace archiwalne oraz digitalizacja będą kontynuowane,
– zachowany zostanie nieograniczony dostęp do dokumentów Stasi i korzystanie z nich dla społeczeństwa,
– kontynuowany będzie projekt rekonstrukcji podartych dokumentów Stasi (PUZZLE),
– miejsce dawnej siedziby Stasi w Berlinie-Lichtenbergu ma funkcjonować jako „miejsce komunistycznej dyktatury i historii demokracji” z ofertami edukacyjnymi i informacyjnymi.
Ponadto przyjęta została dziewiąta poprawka do ustawy o aktach Stasi, która umożliwia bieżący przegląd urzędników państwowych i parlamentarzystów do roku 2030. Wreszcie przyjęto 13. sprawozdanie z działalności BStU.
Dziedzictwo tajnej policji NRD obejmuje 111 kilometrów zapisów. Około 50 kilometrów znajduje się w historycznym miejscu byłego Ministerstwa Bezpieczeństwa Państwa w Berlinie-Lichtenbergu. Tam zostaną. Pozostałe 61 kilometrów znajduje się w dwunastu lokalizacjach archiwalnych w krajach wschodnich. Żadna z tych lokalizacji w kraju nie spełnia obecnie wszystkich kryteriów przechowywania danych archiwalnych. Ponadto istnieje 15 000 worków z podartymi papierami, które nie mogły już całkowicie zniszczyć Stasimitarbeiter w czasach przełomu 1989 roku. Naukowcy od lat pracują nad digitalizacją i złożeniem tych fragmentów. Zachowano także 1,8 miliona dokumentów fotograficznych. Zainteresowanie dokumentami Stasi trwa od dziesięcioleci. W samym tylko 2018 r. złożono 45 000 wniosków o osobisty dostęp do akt, ponieważ od czasu istnienia Urzędu było ich ponad trzy miliony.
W Bundestagu wszystkie partie, z wyjątkiem konserwatywnej AfD (Alternative für Deutschland), opowiedziały się za przeniesieniem akt Stasi do Archiwum Federalnego do połowy 2021 r., mimo że zarówno pod względem politycznym, jak i archiwalnym implikacje tego faktu wywoływały w przeszłości wiele kontrowersji. Między innymi byli członkowie opozycji NRD-owskiej obawiają się, że teraz „historia zostanie przykryta deklem”.
Jednak po 30 latach działalności BstU nie można mieć wątpliwości, że nie ma odwrotu od jawności i dostępności tych dokumentów, niezależnie od miejsca ich przechowywania. Są one tak samo równoprawną częścią historii państwa niemieckiego, i nie powodu żeby przechowywane one były poza usankcjonowaną i prostą strukturą archiwalną.
Patrz także: NIEMCY: Krajobraz bez archiwów wyodrębnionych – dokumenty Stasi znajdują się pod opieką Archiwum Federalnego
Opracowano na podstawie: Bundestag bestätigt Konzept zur Zukunft der Stasi-Unterlagen
Jolanta Leśniewska
AP Płock O/Kutno