październik 2019

PAŃSTWO WATYKAŃSKIE: Powołanie Watykańskiego Archiwum Apostolskiego

W dniu 22 października 2019 r. Papież Franciszek listem apostolskim Motu Proprio, opublikowanym 28.10.2019 r., ogłosił zmianę nazwy Archivio Segreto Vaticano na Archivio Apostolico Vaticano. Uzasadnieniem dla zmiany nazwy są zmiany w semantyce dzisiejszych języków, dla których współczesne słowo „tajne” wyraża nieujawnianie i zastrzeżenie dla nielicznych wiedzy w nich zawartej. Tymczasem pojęcie „secretum” oznaczało wyłączenie archiwum, jako papieskiego prywatnego, zastrzeżonego dla papieża. W wieku XVII, kiedy ukuła się nazwa „Archiwum Secretum”, na dworach ówczesnych władców powszechnie istniały „tajne archiwa”, co oznaczało archiwa prywatne zastrzeżone dla władcy. Jak w swoim liście apostolskim zauważył Papież Franciszek: „Finché perdurò la coscienza dello stretto legame fra la lingua latina e le lingue che da essa discendono, non vi era bisogno di spiegare o addirittura di giustificare tale titolo di Archivum Secretum”. (Dopóki trwała świadomość ścisłego związku pomiędzy językiem łacińskim, a językami z niej wyrosłymi, nie było potrzeby wyjaśniać czy wręcz uzasadniać takiej nazwy jak Archivum Secretum. Tłum. autor)
Papież zwrócił uwagę, że archiwum watykańskie wyodrębniło się z „Bibliotheca secreta del Romano Pontefice” (Prywatnej Biblioteki Biskupa Rzymu), w której przechowywano dokumenty i archiwalia papieskie podległe bezpośredniej jurysdykcji papieskiej. Archiwum wydzielono w początku XVII w. i nazywano je „Archivum novum”, a potem tylko „Archivum”. Termin Archiwum Secretum pojawił się po raz pierwszy w 1646 r.
Na decyzje papieską wpływ miały głosy prałatów, środowiska papieskiego oraz urzędników – archiwistów watykańskich zachęcających do podjęcia takiego kroku.

Czytaj dalej „PAŃSTWO WATYKAŃSKIE: Powołanie Watykańskiego Archiwum Apostolskiego”

POLSKA: Łódź, „Archiwa kościelne w niepodległej Polsce”

W dniach 14-16 października 2019 r. odbyła się w Łodzi III Konferencja Archiwistów Państwowych i Kościelnych, zorganizowana w ramach programu obchodów stulecia archiwów państwowych objętych Patronatem Narodowym Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Andrzeja Dudy w Stulecie Odzyskania Niepodległości oraz Patronatem Honorowym Wiceprezesa Rady Ministrów, Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego prof. dr. hab. Piotra Glińskiego. Konferencję objął patronatem także ks. abp Stanisław Gądecki, Przewodniczący Konferencji Episkopatu Polski. Zorganizowała ją Naczelna Dyrekcja Archiwów Państwowych, we współpracy z Radą ds. Kultury i Ochrony Dziedzictwa Kulturowego KEP, Stowarzyszeniem Archiwistów Kościelnych i Ośrodkiem Archiwów, Bibliotek i Muzeów Kościelnych na KUL. Współgospodarzem było Archiwum Państwowe w Łodzi, które m. in. gościło u siebie uczestników konferencji.
Tematami wiodącymi było 100-lecie odzyskania niepodległości i tworzenie w Polsce nowych archiwów oraz metodyka archiwalna w archiwach kościelnych. Konferencję rozpoczęli: Naczelny Dyrektor Archiwów Państwowych dr Paweł Pietrzyk oraz Przewodniczący Rady ds. Kultury i Ochrony Dziedzictwa Kulturowego ks. bp dr hab. Michała Janocha.
Na początku ks. dr hab. Jerzy Adamczyk (Wyższe Seminarium Duchowne w Radomiu) przedstawił „Znaczenie dekretu z dnia 7 lutego 1919 r. o organizacji archiwów państwowych i opieki nad archiwaliami oraz Kodeksu prawa kanonicznego z 1917 r. dla archiwów kościelnych w II Rzeczypospolitej”. Dużo uwagi poświęcił przy tym współpracy Wydziału Archiwów Państwowych i innych archiwistów państwowych ze środowiskami kościelnymi przy ochronie zabytków kultury, odbudowie i budowie nowych archiwów. O „Tworzeniu archiwów kościelnych po odzyskaniu przez Polskę niepodległości oraz gromadzeniu przez nie zasobu” opowiedział dr Artur Hamryszczak (Ośrodek Archiwów, Bibliotek i Muzeów Kościelnych KUL). Na tle dziejów zbiorów bibliotek i archiwów kościelnych w epoce rozbiorów ukazał zadania stojące przed Kościołem w tej dziedzinie po odzyskaniu niepodległości, a także znaczenie zjazdów historyków w 1925 i 1935 r. oraz publikacji naukowych dla rozwoju archiwów kościelnych. Pierwsze i jedyne czasopismo kościelne, „Prace i materiały historyczne Archiwum Diecezjalnego w Łodzi”, zaczęło wychodzić w 1939 r. Działaniom tym towarzyszyły „Próby kształcenia archiwistów kościelnych w okresie międzywojennym”, które przedstawił ks. dr Jarosław Wąsowicz (Archiwum Salezjańskie Inspektorii Pilskiej). Mówił o zasługach ks. Jana Kwolka, kierującego Archiwum Diecezjalnym w Przemyślu, o impulsach do kształcenia kadry i o odnalezionym niedawno dokumencie, który zawiera program kursu – wykłady i ćwiczenia praktyczne, przygotowany przez ks. Zdzisława Obertyńskiego. Nie jest wiadome, czy przed wojną zdołano zorganizować kurs według tego programu. Nie doszło też do przygotowania planowanego vademecum. Na zakończenie pierwszej sesji ks. abp dr hab. Grzegorz Ryś (Metropolita Łódzki, Rada do spraw Kultury i Ochrony Dziedzictwa Kulturowego KEP) zabrał zgromadzonych w podróż intelektualną do początków XVI w. „Ze skarbów archiwalnych prehistorii łódzkiego Kościoła” wybrał jeden dokument, przechowywany obecnie w Muzeum Archidiecezjalnym w Łodzi – list zamknięty z bullą papieża Klemensa VII. Na oczach zgromadzonych, na podstawie przytoczonych argumentów dokonał rewizji przyjętego dotychczas opisu dokumentu, wskazując jego rzeczywistego adresata i prawdopodobny czas powstania. W trakcie dyskusji ks. bp prof. Jan Kopiec apelował, aby nie zapominać o dorobku XIX-wiecznej archiwistyki i kształceniu kadr kościelnych na długo przed 1918 rokiem.

Czytaj dalej „POLSKA: Łódź, „Archiwa kościelne w niepodległej Polsce””

CZECHY: W Pradze nagrodzono zasłużonych dla archiwistyki

Dnia 1 października 2019 r. 20 osób otrzymało z rąk Ministra Spraw Wewnętrznych Republiki Czeskiej medal „Za Zasługi dla czeskiej archiwistyki”. Co roku to honorowe odznaczenie przyznawane jest praktykom w dziedzinie archiwizacji i dziedzin pokrewnych, w uznaniu za całokształt dokonań lub szczególnych działań. W ten sposób docenia się: archiwistów, konserwatorów akt, edukatorów, ale także budowniczych i menedżerów. Dzięki nim czeskie archiwa są nowoczesnymi organami administracyjnymi i instytucjami naukowymi, które mają swoją reprezentację w organizacjach międzynarodowych na poziomie europejskim i światowym.
„Archiwista musi być jednocześnie historykiem, ekspertem w historii administracji, paleografem, językoznawcą, sprawnym użytkownikiem komputera, ale powinien mieć również odrobinę zacięcia detektywa i prawnika, w niektórych przypadkach zaś psychologa” – stwierdził zastępca ministra spraw wewnętrznych Petr Mlsna, witając laureatów w hotelu „Spiritka” w Pradze, gdzie odbyła się uroczystość wręczenia medali.
Od 2006 roku nadano to odznaczenie już 285 osobom, wśród których znajduje się sporo osób spoza Czech, a w tym kilka z Polski. Tym razem wśród uhonorowanych zagranicznych archiwistów znalazło się dwóch Austriaków (Roman-Hans Gröger i Gerald Theimer – obaj archiwiści z Austriackiego Archiwum Państwowego w Wiedniu) i jedna Niemka (Margit Ksoll-Marcon – dyrektor generalny Bawarskich Archiwów Państwowych).

Więcej:

Medaili “Za zásluhy o české archivnictví” získalo v úterý 1. října 20 osobností

MINISTERSTVO VNITRA

oprac. Ivo Łaborewicz
AP Oddział Jelenia Góra

CZECHY: Konferencja o Kominternie w Europie Środkowej

W czwartek 3 października 2019 r. w siedzibie Narodowego Archiwum w Pradze odbyła się międzynarodowa konferencja archiwalno-historyczna, zorganizowana we współpracy z Instytutem Historii Akademii Nauk Republiki Czeskiej pt. „Komintern w Europie Środkowej. Instrument polityki zagranicznej Związku Radzieckiego”, gromadząc wielu badaczy z Czech, Słowacji, Niemiec, Ukrainy i Rosji.
We wprowadzeniu do Konferencji jej organizatorzy napisali m.in.: „Ustanowienie Międzynarodówki Komunistycznej w marcu 1919 r. zwiastowało przejście polityki państwa radzieckiego do intensywnej współpracy z międzynarodowym socjalistycznym, względnie komunistyczny ruchem. W działalność tę była zaangażowana radykalna część lewicy czechosłowackiej socjaldemokracji, przekształcona później w Komunistyczną Partię Czechosłowacji (KSČ). Kierownictwo Kominternu i jego profil zmieniły się, ale niezmienny pozostawał jego kierunek ideologiczny. Nadal istnieje wiele niewiadomych dotyczących tych zmian, powstawania mechanizmów wewnętrznych. Zwłaszcza na pierwszych etapach rozwoju Kominternu zarządzanie nim wykazało bardziej autonomiczne elementy w stosunku do WKP(b). Sekcje Kominternu, partie komunistyczne, były zaangażowane we wspieranie państwa radzieckiego i odgrywały ważną rolę we wspieraniu jego polityki zagranicznej w swoich krajach. Po tym, jak przez partie komunistyczne przeszła fala bolszewizacji, gdy Stalin umocnił swoją pozycję w ZSRR, podporządkował Komintern interesom imperium sowieckiego”.

Czytaj dalej „CZECHY: Konferencja o Kominternie w Europie Środkowej”

POLSKA: XX Powszechny Zjazd Historyków Polskich

W dniach 18-20 września 2019 odbył się w Lublinie jubileuszowy zjazd historyków. Jego hasło brzmiało: WIELKA ZMIANA. HISTORIA WOBEC WYZWAŃ… Zmiana widoczna była już w sposobie organizacji obrad zjazdowych. Główny punkt ciężkości postawiono nie na referaty, lecz na dyskusje. Wprowadzenie do paneli stanowiły referaty wiodące, których pełne teksty zamieszono na stronie internetowej zjazdu. W trakcie spotkań nie były odczytywane w całości, lecz po przedstawieniu głównych tez, głos zabierali paneliści, a także uczestnicy. Program główny obejmował 5 paneli i 9 sekcji. Duży był także program towarzyszący, na który składało się 5 paneli, a w ich ramach 8 sekcji. Imprezy towarzyszące, wystawy, sesja posterowa, gry uliczne, filmy, rekonstrukcja historyczna „Bogowie wojny” istotnie wzbogacały ofertę programową skierowaną do szerokiego grona uczestników (ponad 900 osób zarejestrowanych) i osób, które w tym czasie przebywały w Lublinie. Nie sposób było uczestniczyć we wszystkim, przedstawiamy więc tylko niektóre wydarzenia.

Jarosław Gowin i Paweł Pietrzyk

Uroczyste otwarcie Zjazdu miało miejsce w Centrum Spotkania Kultur. Przybyli na nie uczestnicy zjazdu z kraju i z zagranicy, a także politycy. Było to okazją do krótkiego wspomnienia absolwentów historii, niektórych obecnych na sali, którzy weszli lub wchodzą w skład władz państwowych i samorządowych. Minister nauki i szkolnictwa wyższego Jarosław Gowin w swoim wystąpieniu poruszył kwestię zmian w organizacji nauki, wprowadzanych przez jego resort, która nie zawsze jest korzystna dla nauk humanistycznych. Wspominając o liście czasopism punktowanych, ujawnił okoliczności, w jakich umieszczony został na niej także „Archeion”. Z te działanie naczelny dyrektor dr Paweł Pietrzyk wręczył ministrowi na scenie odznakę „Zasłużony dla polskiej archiwistyki”. Wykład inauguracyjny na temat „Potęga historii” wygłosił przewodniczący Komitetu Organizacyjnego prof. Jan Pomorski (UMCS), wzbogacając go prezentacją multimedialną.

Czytaj dalej „POLSKA: XX Powszechny Zjazd Historyków Polskich”

NIEMCYy: Instytut Gaucka już wkróce częścią Bundesarchiv

Pełnomocnik Federalny do spraw Materiałów Państwowej Służby Bezpieczeństwa NRD, tzw. Urząd lub Instytut Gaucka ( Bundesbeauftragte für die Unterlagen des Staatssicherheitsdienstes der ehemaligen Deutschen Demokratischen Republik, BStU) powołany do życia w 1990 w wyniku tzw. pokojowej i rewolucji (Friedliche Revolution) i spontanicznego działania społeczeństwa, które nie dopuściło do zniszczenia archiwów służb bezpieczeństwa byłej NDR, wkrótce zakończy swoją samodzielną działalność. U samych podstaw działalności BStU leżała jego tymczasowość – instytut działał jedynie jako pełnomocnik Federacji. Oczywiście zasoby archiwalne BStU nadal będą dostępne, ale od połowy 2021 r. jako integralna część Archiwum Federalnego (Bundesarchiv)- niemieckie prawodawstwo nie przewiduje instytucji archiwów wyodręnionych.
Decyzję niemieckiego Bundestagu z 26.9.2019 r. w sprawie „Koncepcji stałej ochrony dokumentów Stasi poprzez przeniesienie archiwum dokumentów Stasi (Ministerium für Staatssicherheit) do Archiwum Federalnego z zadowoleniem przyjmuje federalny komisarz ds. Dokumentów Stasi Roland Jahn, który ocenia to jako kolejny kamień milowy w zakresie zabezpieczenia i dostępności dokumentów Stasi w przyszłości: „Dzięki tej decyzji dokumenty Stasi również staną się strukturalnie częścią „pamięci narodu” w dającej się przewidzieć przyszłości i zostaną stworzone podstawy trwałego i zgodnego z oczekiwaniem społecznym korzystania z tych specjalnych dokumentów. Mają one w dalszym ciągu służyć ofiarom dyktatury jako dowód ich prześladowań i pozostać ważnym źródłem pamięci dla społeczeństwa. Wgląd w archiwum Stasi ma dostarczać wiedzy o mechanizmach dyktatury i zwiększać świadomość wyzwań demokracji. Funkcję tą archiwum spełnia już od prawie 30 lat. Teraz ważne jest aby docenić tę historię, aby zabezpieczyć korzystanie z dokumentów Stasi w przyszłości i poddawać je do dyskursu kolejnych pokoleń ”.

Czytaj dalej „NIEMCYy: Instytut Gaucka już wkróce częścią Bundesarchiv”