Powiatowe Archiwum Państwowe w Mladej Boleslav prezentuje w swojej siedzibie wystawę pt. „Nad krainą łez i promieniowania” (Nad krajinou slz a radiace), która jest dostępna w dniach od 2 października do 16 grudnia 2016 r. w tutejszej sali wystawowej.
Wystawa została przygotowana przed rokiem przez Policję Czeskiej Republiki – Urząd Dokumentacji i Badania Zbrodni Komunistycznych, która nadała jej wiele wyjaśniający podtytuł: „odtajnione zdjęcia lotnicze obszarów przymusowego wydobycia uranu”. Stosownie do tego przedstawia, jak przekształcany był krajobrazu na obszarach wydobycia rudy uranowej, do czego zatrudniano więźniów, umieszczanych w obozach pracy, lokowanych w pobliżu kopalń w latach 1946-1986.
Źródło: Česká archivní společnost (ČAS)
Czechosłowackie zasoby rudy uranu stały się niezwykle łakomym kąskiem dla Związku Radzieckiego, który po zrzuceniu przez USA bomb atomowych na Hiroszimę i Nagasaki w sierpniu 1945 r., podjął zakrojone na szeroką skalę działania nad skonstruowaniem własnej bomby. Jej próbna eksplozja nastąpiła 29.8.1949 r. na poligonie w Semipałatyńska. Do konstrukcji następnych potrzebne były wielkie ilości rudy uranu, której złoża znajdowały się w Czechosłowacji, w okolicach Jáchymowa. Cały ten obszar znalazł się w strefie wpływów ZSRR. Rosjanie zatrudniali w tutejszych kopalniach uranowych, oprócz pracowników cywilnych, robotników przymusowych w postaci niemieckich jeńców wojennych (w latach 1946-1950), więźniów obozów pracy przymusowej (w latach 1949-1951), a następnie i innych skazanych w procesach karnych (w latach 1949-1986). Obozy pracy, w których przebywali ci więźniowie, zlokalizowane były w trzech obszarach: Jáchymov, Hornoslavkovsko i Přibram.
Najstarsze zachowane i pokazane na wystawie zdjęcia lotnicze pochodzą z 1936 r., ukazując jeszcze prawie nietknięte krajobraz terenów kopalni uranu. Stanowią one podstawę do porównywania rozrastania się miast i osiedli na terenach górniczych (Ostrov, Horní Slavkov i Příbram), który nastąpił zwłaszcza w latach 50-tych XX w. Widać wyraźnie, jaki wpływ wywierało wydobycie uranu na krajobraz: pojawiają się obozy pracy, budynki mieszkalne, nowe wyrobiska górnicze, doły, hałdy, korytarze oraz mniej lub bardziej bezładna zabudowa miejska. Na zdjęciach z lat 60-tych i 70-tych tegoż stulecia szczególne ożywienie prac górniczych dostrzegalne jest w okolicach Přibramu. Widać też rozwój samego miasta. Zdjęciom lotniczym towarzyszą dokumenty historyczne, ukazujące proces prześladowania i cierpienia pojedynczych więźniów. Można zapoznać się z życiorysami i przypadkami wybranych więźniów, ukazującymi ich tragiczny los. Są też fotografie obrazujące obecny stan byłych terenów górniczych.
Wydobycie uranu i istnienia obozów pracy nie dało się ukryć przed społeczeństwem. Dlatego władze Czechosłowacji prowadziły silną akcję propagandową. Niemal w każdym większym mieście przez lata wisiały wielkie transparenty z różnymi hasłami, spośród których wybijało się jedno: „Náš uran služi míru“ – Nasz uran służy pokojowi. Niekt jednak nie brał tych słów na poważnie, a po 1989 r. Wszystkie te hasła, wraz z Rosjanami zniknęły z Czech.
Wokół dziejów i funkcjonowania kopalń uranu do dziś krąży wiele mitów, często podsycanych i wciąż pielęgnowanych przez różne środowiska. Postęp badań naukowych, odnajdywanie i udostępnianie coraz większych partii źródeł, pozwalają jednak na obiektywne i bezstronne spojrzenie na ten temat, do czego w pewnym stopniu ma się przyczynić również i ta wystawa. Podróżuje ona od roku po Czechach i jest pokazywana w różnych miejscach.
Więcej:
Výstava Nad krajinou slz a radiace – odtajněné letecké snímky z oblastí nedobrovolné těžby uranové rudy
Oprac. Ivo Łaborewicz
AP Wrocław Oddział Jelenia Góra