Dnia 3 maja 2016 r., minister Kultury i Komunikacji Francji, pani Audrey Azoulay powołała Wyższą Radę Archiwów. W jej skład weszli wysoko postawieni politycy i dyrektorzy najważniejszych francuskich instytucji państwowych i zajmujących się historią i kulturą.W skład rady wchodzą m. in.: Wiceprzewodniczący Rady Stanu, jeden deputowany, jeden senator, dyrektor Archiwów Francji, Przewodniczący Zgromadzenia Departamentów Francji, Przewodniczący Zgromadzenia Gmin Francji, dyrektor Ecole de Chratres, Przewodniczący Stwowrzyszenia Archiwistów Francuskich, Przewodniczący Konferencji Rektorów Uniwersytetów, trzech dyrektorów archiwów państwowych i inni. Rada jako organ doradczy Ministra Kultury i Komunikacji została powołana w 1988 r. Powołanie nowej Rady związane jest z ogólną refleksją na temat pamięci zbiorowej, nad archiwami i redefinicją długofalowych celów francuskiej służby archiwalnej. Na jej czele stanął dr Jean-Louis Debré.
Minister Kultury zdefiniowała trzy duże obszary działania znacznie wykraczające poza zadania archiwów wymagające zdefiniowania celów i podjęcia wspólnych z innymi podmiotami działań. Dzielą się one na oddziałania.
1. Cyfryzacja pojmowana jako źródła do czasów współczesnych
1.1. Archiwa cyfrowe
W końcu 2015 r. w sieci, online znajdowało się 400 milionów dokumentów na 2,5 miliardach stron. Wobec takich ilości informacji konieczny jest narodowy plan przechowywania obiektów cyfrowych. Służba archiwalna uczestniczy w procedurze administracyjnej brakowania olbrzymich ilości informacji. Niemniej istnieje pilna potrzeba stworzenia narzędzi i platform, które pozwolą wziąć archiwom odpowiedzialność za cyfrowe archiwa publiczne takie jak: kataster, notariat, dane stanu cywilnego i archiwa instytucji wymiaru sprawiedliwości. Obecnie we Francji dwa programy są realizowane w tej materii:
– VITAM – oprogramowanie pozwalające na transfer danych cyfrowych na platformy archiwów państwowych ze służb archiwalnych Ministerstwa Obrony i Ministerstwa Spraw Zagranicznych.
– AD-ESSOR – program stworzony dla archiwów departamentalnych, regionalnych i komunalnych.
1.2. Rozpowszechnianie cyfrowe
Utworzenie portalu FranceArchives.fr prowadzonego przez Ministra Kultury w kooperacji z ministerstwami Obrony i Spraw Zagranicznych, który pozwalałby na docieranie do wszelkich danych historycznych, źródeł historii indywidualnej i kolektywnej.
1.3. Zapewnienie pokoju pamięci „paix des memoires”
Rozumie się przez to dostęp do źródeł związanych z „wykluczonymi” w różny sposób ludźmi. Wykluczonymi nie dlatego, że byli zhańbieni, ale z innych powodów. Dotyczy to zbiorów związanych z niewolnictwem, wykluczonych współcześnie z powodu choroby np.: aids, czy wykluczanych, w ostatnim czasie, po zamachach w Paryżu w 2015 r.
W obszarze „pokoju pamięci” możliwe są różne ścieżki. Pierwszym przykładem jest współpraca z archiwami Algierii, Senegalu, Mauretanii, Kongo- Brazzaville i innymi nad materiałami do dziejów dawnych kolonii, także Indochin i Madagaskaru. Drugim przykładem tego obszaru jest przekazanie Australii cyfrowej mapy kontynentu, pierwszej w dziejach, wykonanej w 1772 r. przez francuską wyprawę prowadzoną przez Nicolasa Baudin.
Druga ścieżka została nazwana „Wielkie zbiory lub potrzeba odpowiedzi na życzenia naszych obywateli” Po olbrzymim sukcesie opracowania zbiorów archiwalnych związanych z I wojną światową w ramach serii „Grande Collecte” wytypowano obszar kolonialny. Tytuł działania brzmiałby: „Francja kolonialna w XIX i XX w.” Rolę wiodącą odegrałoby francuskie, centralne archiwum kolonialne w Aix-en-Provence. Drugim nowym tematem w ramach serii „Grande Collecte” byłaby kobieta i jej rola w społeczeństwie. Samego tematu jeszcze nie sprecyzowano.
Trzecia ścieżka to archiwa i wymiar sprawiedliwości. Po pierwsze zachowanie i udostępnienie materiałów z istotnych społecznie procesów jak np.: Barbiego z 1987 r., Touvier (1994), Papon (1997 – 1998), Pinocheta (2010). Po drugie zaś rejestrację procesów cywilnych i karnych, aby dać świadectwo działania współczesnego wymiaru sprawiedliwości w społeczeństwie. Ta ścieżka obejmuje materię delikatną i wymagać będzie wypracowania stosownej koncepcji metodycznej postępowania w materiałami wytworzonymi przez instytucje wymiaru sprawiedliwości.
2. Polityka dotycząca nieruchomoś i właściwości terytorialnej archiwów
W tym obszarze poruszono zagadnienia siedzib archiwów w Fontainbleau (w 2014 r. po katastrofie budowlanej konieczne są decyzje co do dalszych losów tego archiwum) i Pierrefitte-sur-Seine. Warto w tym ostatnim obiekcie zwrócić uwagę na przytoczoną w dokumencie analizę funkcji miastotwórczej nowopowstałego archiwum. Przyczyniło się ono do znacznego poszerzenia, poprzez infrastrukturę najpierw komunikacyjną, a za nią wszelką inną, obszaru tzw. Wielkiego Paryża (Grand Paris) włączając pomniejsze gminy w paryską aglomerację.
Siedziba paryska, znana także polskim stażystom, pozostanie przy archiwach i tzw. „wielkie magazyny” (Grands Depots) wybudowane przez Ludwika-Filipa i Napoleona III nadal będą służyć archiwom. Będzie służyć naukowym potrzebom archiwów. Planowana jest także gruntowna renowacja zabytkowych obiektów.
Przywołano także pytanie o podejście do brakowania dokumentacji ponieważ połowa francuskich archiwów w 80% jest już zapełniona. Wypracowanie, zatem mądrych kryteriów brakowania dokumentacji byłoby poważnym wsparciem dla polityki gromadzenia zasobu.
3. Pytania naukowe
Wyższa Rada Archiwów powinna wyznaczyć perspektywy naukowe dla archiwów w dłuższym czasie. Po pierwsze sieci archiwów publicznych powinny być obszarem badań humanistycznych i społecznych wspartych przez partnerów. Po drugie same archiwa powinny dysponować ofertą edukacyjną i naukową.
Wyższa Rada Archiwów powinna wprowadzić archiwa w samo centrum wielkich pytań i wyzwań, przed jakimi stoi społeczeństwo francuskie i odpowiedzieć na społeczną potrzebę pamięci.
Oprac. na podstawie Conseil supérieur des Archives
Adam Baniecki