Po raz kolejny na przełomie wiosny i lata Muzeum Rolnictwa im. ks. Krzysztofa Kluka w Ciechanowcu, we współpracy z Urzędem Marszałkowskim Województwa Podlaskiego oraz Uniwersytetem Mikołaja Kopernika w Toruniu zorganizowały międzynarodową konferencję gromadzącą historyków i archiwistów z kilku krajów. W tym roku temat brzmiał „Migracje a tożsamość narodowa mieszkańców Europy Wschodniej w XIX i na początku XX wieku”, a gościnni gospodarze przyjęli prelegentów i słuchaczy z Polski, Białorusi, Litwy, Łotwy, Rosji i Ukrainy. W sumie można było wysłuchać 20 referatów, niektórych wzbogaconych materiałem ilustracyjnym. Można też było wziąć udział w dyskusjach przewidzianych w programie konferencji, jak i nieformalnych, w czasie których wymieniano informacje i poglądy na temat prezentowanych zagadnień i łączących się z nimi problemów. Tradycyjny na ciechanowieckich konferencjach, wpisujących się w obchody 500-lecia powstania województwa podlaskiego, panel dyskusyjny dotyczył „Wpływu migracji XIX i początku XX wieku na przemiany narodowościowe na Podlasiu”.
Uczestnicy konferencji przed Muzeum (fot. Artur Warchala)
Referaty miały różnorodną konstrukcję i tematykę. Przedstawiano w nich losy Polaków jako emigrantów, rzadko dobrowolnych (Mariusz Korzeniowski „Świadomość narodowa uchodźców z ziem polskich w Rosji w larach 1915-1918”), oraz losy cudzoziemców przybywających z różnych powodów na tereny polskie, choć będące pod zaborami (Artur Rogalski „Cudzoziemcy w departamencie siedleckim i województwie podlaskim w latach 1810-1830”). Kilka osób analizowało i próbowało podsumować migracje różnych grup narodowych i społecznych na terenie Cesarstwa Rosyjskiego (Pilip Niekraszewicz „Rusyfikacja osób urodzonych w guberniach białoruskich – uczestników działań bojowych na Kaukazie w I poł. XIX w.”, Dariusz Tarasiuk „Wpływ uchodźstwa na świadomość narodową ludności polskiej w Cesarstwie Rosyjskim w latach I wojny światowej”). Problemy dotyczące migrantów po powstaniu listopadowym, sposób ich organizacji oraz postrzegania opuszczonej ojczyzny poruszyli Zmicer Matwiejczykau „Emigracja z Białorusi i Litwy po powstaniu listopadowym i jej wpływ na kształtowanie się tożsamości narodowej mieszkańców Białorusi w XIX w.” i Norbert Kasparek „Mozaika narodowościowa Prus Wschodnich i pogranicza widziane z Wielkiej Emigracji (1832-1863)”. Formy i skutki migracji po powstaniu styczniowym pokazali Roman Jurkowski „Wymuszona migracja. Osadnictwo chłopów rosyjskich w guberniach litewsko-białoruskich po powstaniu styczniowym jako element rusyfikacji Ziem Zabranych” i Adam Dobroński „Migracje w guberni łomżyńskiej i ich skutki (1864-1915)”. Zagadnienia konkretnych społeczności z zakresu przemian społecznych i narodowych oraz wpływające na nie czynniki ukazał Rimantas Miknys „Zmiany stanu społecznego o narodowego w strukturze mieszkańców Szawel podczas XIX i na początku XX w.”, zaś losy konkretnych osób lub rodzin – Krzysztof Buchowski „Powroty ziemian z wojennej tułaczki na Litwę w latach 1918-1919 (w świetle Dziennika Eugeniusza Romera)”, Irina Matiasz „Z Podlasia do Kijowa. Wkład Iwana Kraskowskiego w organizację służby dyplomatycznej i konsularnej Ukrainy” i Jonas Vaičenonis „Litewskie doświadczenia emigracyjne z czasów pierwszej wojny światowej. Historia rodziny Glemžów”.
Alicja Nowak z Archiwum Głównego Akt Dawnych
omawia listy Polaków z Ameryki (fot. Artur Warchala)
Niektórzy referenci przybliżali konkretne dokumenty – źródła historyczne Przedstawiano zarówno dokumenty wytwarzane przez migrantów i zawarte w nich informacje (Alicja Nowak „Ale cuś widocznie, że Was listy nie dochodzą…. Emigracja zarobkowa z Królestwa Polskiego do Ameryki w świetle korespondencji przejętej przez niemiecką cenzurę wojenną podczas I wojny światowej” i Norbert Tomaszewski „Polacy na kresach Cesarstwa Rosyjskiego. Listy z Mandżurii Stanisława s. Juliana Kołyszko do Melchiora Bortkiewicza z lat 1903-1905”), jak i oficjalną dokumentację związaną z problemem migrantów i cudzoziemców (Siergiej Piwowarczyk „Nabycie przez cudzoziemców rosyjskiego obywatelstwa w końcu XIX i na początku XX wieku” i Irina Bielowa „Reewakuacja uchodźców z I wojny światowej do Polski i Litewskiej Republiki (na podstawie materiałów guberni kałuskiej)”).
Kilka referatów dotyczyło różnych aspektów migracji z okresu po I wojnie światowej, której poświęcona była ubiegłoroczna konferencja (Piotr Cichoracki „Powracający i przybysze. Wpływ doświadczeń zewnętrznych na życie poleskiej wsi po I wojnie światowej”, Waldemar Rezmer „Geneza internowania 3 Korpusu Kawalerii Armii Czerwonej w Prusach Wschodnich w sierpniu 1920 r.”, Tomasz Błaszczak „Między Wilnem a Kownem. Migracje w obliczu konfliktu polsko-litewskiego po 1920 roku”). Tatiana Kuzniecowa w referacie „Polacy w świetle prasy łotewskiej z lat 1920-1923” przedstawiła, jak postrzegano wówczas Polaków, ukazując pozytywne i negatywne aspekty rysującego się w niej obrazu.
Nad przebiegiem konferencji czuwał jej kierownik naukowy – dr hab. Dorota Michaluk. Zapowiedziała też kontynuację konferencji rocznicowych – tematem wiodącym w 2017 r. mają być dzieje chłopów na Podlasiu i terenach sąsiadujących. Zgodnie z dobrą tradycją, podobnie jak w latach ubiegłych, przygotowana zostanie publikacja utrwalająca wygłoszone referaty.
Artur Rogalski – komisarz wystaw fot. Anna Laszuk
Warto zaznaczyć, że pierwszego dnia konferencji w pałacu, będącym siedzibą Muzeum Rolnictwa, otwarta została wystawa „Zaścianek i dwór – dwie ścieżki archiwalne. Dzieje zaścianka Kisielany Żmichy i ziemiańskiej rodziny Wolińskich w świetle archiwów rodzinnych”, wpisująca się w rozpoczętą przed kilkoma laty akcję „Archiwa rodzinne”. Głównym jej autorem i komisarzem był Artur Rogalski z Archiwum Państwowego w Siedlcach, który gromadząc eksponaty ściśle współpracował ze Stowarzyszeniem „Zielony Gaj” z Kisielan Żmich oraz kilkoma rodzinami, przechowującymi bogatą dokumentację, w dużej części fotograficzną. Zebrane na ponad trzydziestu planszach kopie fotografii i dokumentów, opatrzone ciekawymi komentarzami, dają możliwość wniknięcia w świat dworów i dworków, w których mieszkali członkowie rodzin Kisielińskich, Borowskich, Serzyckich, Wąsowskich, Wiewiórków, Rudnickich, Wolińskich i innych. Taka forma wystawy umożliwia jej prezentację w wielu miejscach – oficjalne otwarcie w Archiwum Państwowym w Siedlcach nastąpi we wrześniu 2016 roku.
tekst: Anna Laszuk, NDAP
fot: Artur Warchala, Muzeum Rolnictwa w Ciechanowcu, Anna Laszuk, NDAP