Kiedy oglądamy stare zdjęcie, na odwrocie często możemy znaleźć stempelek fotografa, notatkę na temat miejsca i daty zdjęcia, a nawet kto na nim jest. Ale gdzie jest “odwrotna strona” zdjęcia cyfrowego?
Nazwa pliku nie jest dobrym miejscem na zapisanie tych informacji. Okazuje się jednak, że obrazy cyfrowe mają “odwrotną stronę”, informacje o zdjęciu lub skanie, zapisaną wewnątrz pliku. Zapis ten nie zmienia samego obrazu, a do jego odczytania (i zapisania) potrzebujemy odpowiedniego narzędzia – programu.
Informacje są różnego typu. Kamera cyfrowa zapisuje wiele danych technicznych takich jak czas naświetlania, przesłona, liczba pixli i dane samej kamery. Te metadane zapisywane są w standardzie zwanym Exif. Przy przesyłaniu zdjęć przydatna jest informacja o tym, co jest na zdjęciu przedstawione, kto je zrobił, tytuł zdjęcia, autor, dane o prawach autorskich itp. Te dane zapisywane są w standardzie o nazwie IPTC. Zarówno Exif jak i IPTC zostały wprowadzone około 1995 roku, a więc są dość stare. Ma to swoje zalety – większość programów odczytujących zdjęcia potrafi odczytać te etykiety, a więc dane te są łatwo dostępne. Ale standardy te mają wiele wad:
- Nie wszystkie formaty plików cyfrowych mogą je zmieścić (np. obrazy w formacie png nie zawierają danych Exif).
- Liczba etykiet jest ograniczona bez możliwości dodania nowych – brakuje ważnych pól, np. osoby na zdjęciu.
- Zapis jest ograniczony w wielkości tekstu (mała liczba znaków), brak jest kodowania unicode (brak wsparcia dla polskich liter), brak możliwości zapisu w różnych językach i wiele innych.
Niedawno wprowadzony został nowy standard zapisu metadanych w plikach cyfrowych o nazwie XMP. Jest to standard oparty o XML, a więc z definicji rozciągliwy. Jest w nim miejsce na różne przestrzenie nazw (namespaces)1, a więc może być w przyszłości rozszerzony w miarę potrzeb. Używa kodowania utf-8, więc można pisać dane używając czcionek polskich, niemieckich, greckich albo każdych innych. Posiada też możliwości wpisania etykiet w więcej niż jednym języku – szczególnie ważne dla osób czy środowisk wielojęzycznych. Zarówno etykiety Exif jak i IPTC sa uwzględnione w XMP jako osobne przestrzenie nazw, więc XMP jest wystarczającym standardem na przyszłość. W chwili obecnej w użyciu są jednak wszystkie trzy standardy co powoduje możliwości pewnych powtórzeń.
Dlaczego ważne jest zapisywanie metadanych?
Odpowiedź sama się narzuca, szczególnie kiedy próbujemy zorientować się, kto jest na zdjęciu znalezionym w kolekcji babci, a brak jest jakiegokolwiek podpisu. W dzisiejszych czasach często przesyłamy zdjęcie innym – rodzinie, znajomym. Dobrze jest umieścić opis na odwrotnej stronie zdjęcia, co powoduje, że informacja nie zginie w transporcie. Jeśli przenosimy naszą kolekcję zdjęć na inny komputer, dane połączone ze zdjęciem mają dużo większą szansę być zachowane. Należy także zwracać uwagę na to, czy w zdjęciach umieszczanych w albumach online – jako główny sposób przechowywania lub jako kopia zapasowa – metadane (szczególnie nowszy XMP) są zachowane.
Co można zapisać?
Z wprowadzeniem XMP liczba etykiet i rodzaj metadanych jest praktycznie nieograniczona. Możliwości jest więcej niż potrzeb, już sama lista przestrzeni nazw jest imponująca. Dla obrazów cyfrowych możemy więc zanotować w XMP (i/lub w którejś przestrzeni nazw w XMP) przykładowo:
Datę (oryginalną, datę utworzenia obrazu, datę modyfikacji, wszystkie daty z przestrzeni Dublin Core itp.)
Miejsce (z szczegółami geograficznymi, województwem, powiatem, krajem itp.) – zarówno miejsce robienia zdjęcia (Zakopane) jak i miejsce przedstawione na zdjęciu (Giewont)
Współrzędne geograficzne (geotagowanie) – automatycznie z użyciem GPS lub ręcznie.
Osoby – autorów (artystę – twórcę oryginalnego dzieła, fotografa, właściciela kamery, właściciela praw autorskich, osobę która pisała teksty itp.). Można też zdefiniowac szczegóły licencji, także Creative Commons.
Osoby które widać na zdjęciu (PersonInPicture)
Twarze (można zidentyfikować osoby poprzez podanie współrzędnych prostokąta, który zawiera twarz osoby. W podobny sposób można identyfikować inne elementy na zdjęciu, np. kody kreskowe)
Wydarzenie którego dotyczy zdjęcie (Wakacje, wycieczka, zebranie itp)
Tytuł zdjęcia
Opis albo streszczenie. W XMP można dodać opisy w wielu językach, wskazując przy każdym, w jakim języku został napisany)
Słowa kluczowe (hasła) ułatwiające znalezienie danego zdjęcia.
Wszystkie etykiety DC (Dublin Core), co pozwala na wpisanie do skanu danych dotyczących dokumentu archiwalnego.
Jak zapisać metadane?
Zapisanie i odczytanie metadanych może być proste lub skomplikowane, zależnie od tego, jak głęboko chcemy wejść w temat. Należy również pamiętać, że wprowadzenie XMP nastąpiło stosunkowo niedawno, i oprogramowanie będzie się zmieniać bardzo szybko zwiększając możliwości użycia XMP, podczas gdy Exif i IPTC są dostępne w wielu narzędziach.
Picasa (darmowy program do organizacji i obróbki zdjęć) jest programem od którego warto zacząć. Każde zdjęcie można podpisać w Picasa (jest miejsce pod zdjęciem przy jego oglądaniu) i podpis ten zostanie zapisany w oryginalnym pliku w IPTC. Można też dodać słowa kluczowe – tagi. Picasa ma też bardzo dobre narzędzie do rozpoznawania twarzy ludzi – można ich podpisać i Picasa będzie sugerować inne znalezione zdjęcia tych osób. Od niedawna jest w Picasa opcja2 zapisania tych metadanych w zdjęciu, w strukturze XMP. “Na odwrotnej stronie” zdjęcia pojawi się więc informacja o tym, kto jest na zdjęciu i w którym miejscu. Większość etykiet na odwrotnej stronie zdjęcia można też odczytać w Picasie klikając na małe ‘i’ w kółku po prawej stronie.
IrfanView, XnView to dwa programy do ogladania i prostych operacji na zdjęciach. Oba to małe programy, które szybko sie ładują (szcególnie IrfanView) i nie wymagają wielu zasobów komputera. W IrfanView można obejrzeć, zmienić i dodać wartości w Exif i IPTC. XnView pozwala tylko na edycję istniejących pól IPTC, ale za to pozwala obejrzeć (ale nie edytować) zapis XMP. Oba pozwalają na zmiany grupowe plików, ale tylko IrfanView pozwala zmienić jakieś pole IPTC dla wszystkich plików w grupie. W Instytucie Piłsudskiego używamy IrfanView jako podstawowe narzędzie do prostych konwersji skanów.
ExifTool jest autorytatywnym narzędziem które potrafi czytać, zmieniać i zapisywać nie tylko Exif, IPTC i XMP, ale metadane z blisko 100 innych przestrzeni nazw które można znaleźć w zdjęciach. Jest to narzędzie linii poleceń, bardzo skuteczne ale niezbyt łatwe w obsłudze. Szczęśliwie istnieje nakładka GUI która pozwala na zapisanie i odczytanie większości etykiet. Można więc odczytać, zmodyfikować i dodac etykiety XMP.
Jest wiele innych narzędzi z częściowym dostępem do metadanych obrazu. Duże programy do edycji obrazu, takie jak GIMP czy Photoshop potrafią także czytać i zapisywać wiele etykiet. Systemy operacyjne (Windows, MacOS) wyświetlają niektóre etykiety, choć trzeba je do tego namówić.
Co jest na odwrocie?
Aby nie być gołosłownym, załączam powyżej zdjęcie, które zawiera “na odwrocie” różne dane. Zdjęcie można skopiować na swój komputer (w PC kliknąć prawym klawiszem myszki i wybrać ‘zapisz obraz’). Można się tam dowiedzieć, co przedstawia ten obiekt, kto go stworzył, przy jakiej okazji i kto go sfotografował. Jest też informacja o wydarzeniu z którym jest związane. Na zdjęciu tym są dwie osoby – ukryte wewnątrz. Kto to jest? W ilu i jakich językach zapisany jest temat tego zdjęcia? Jeśli potrafisz odpowiedzieć na te pytania czytając odwrotną stronę tego obrazu, daj znać w komentarzu.
Z rosnąca liczbą narzędzi do zapisywania i odczytywania metadanych nie ma powodu, aby z nich nie skorzystać. Warto jest podpisywać zdjęcia – zarówno dla wspomożenia własnej pamięci jak i dla korzyści rodziny, przyjaciół i przyszłych pokoleń.
________________
1) Przestrzeń nazw to kontekst lub zgrupowanie, w którym występuje pewna liczba unikalnych nazw albo identyfikatorów. Na przykład przestrzeń nazw Dublin Core Elements określa oryginalne 15 identfikatorów Dublin Core 1.1 (patrz blog „Standardy metadanych: Dublin Core„)
2) Narzędzia / Opcje / Tagi / Przechowuj tagi w zdjęciach
Marek Zieliński
Artykuł ukazał się 1 sierpnia 2013 w Blogu archiwistów i bibliotekarzy Instytutu Piłsudskiego
Może Cię też zainteresować: