Z okazji Międzynarodowego Dnia Archiwów w siedzibie Naczelnej Dyrekcji Archiwów Państwowych w Warszawie odbyła się konferencja: „Powszechna Deklaracja Archiwów w doświadczeniach archiwów państwowych”. Wybór powszechnej deklaracji jako tematu konferencji, w dniu obchodzonym jako święto archiwów w wielu już państwach swiata, nie był przypadkowy. Przyjęty przez Zgromadzenie Ogólne Międzynarodowej Rady Archiwów w Oslo, we wrześniu 2010 r., dokument, jest rodzajem manifestu ideowego całej międzynarodowej społeczności archiwalnej. Deklaracja mówi czym są archiwa, jaką rolę odgrywają w społeczeństwie i jakie stawiają sobie cele oraz co jest im niezbędne do ich realizacji.
Powszechna deklaracja archiwów została opublikowana w wielu językach. Tekst dostępny jest na stronie internetowej MRA, tekst polski natomiast opublikowało Stowarzyszenie Archiwistów Polskich. Pod opublikowanym na stronie MRA tekstem deklaracji każdy archiwista może się podpisać. Ten symboliczny gest jest ważny, ponieważ zawierania nie tylko credo ideowe archiwistów, ale także oczekiwania wobec rządów państw i decydentów, od których postawy wobec archiwów zależy realizacja celów deklaracji. Archiwa bowiem, będąc „depozytariuszem rozstrzygnięć, działań i pamięci” są równocześnie gwarantem demokracji i rządów prawa, a poprzez własną archiwów aktywność intelektualną i aktywność ich użytkowników, wnoszą olbrzymi wkład w budowanie świadomości obywatelskiej.
Warszawska konferencja starała się wskazać doświadczenia archiwów państwowych na niektórych obszarach wskazanych przez deklarację z zakresu zobowiązań archiwów wobec użytkowników, a szerzej społeczeństwa.
Konferencję otworzyło wystąpienie prof. Władysława Stępniaka, Naczelnego Dyrektora Archiwów Państwowych: „Archiwa polskie wczoraj, dzisiaj i w przyszłości”, w którym prelegent, wychodząc od genezy powstania w Paryżu dnia 9 maja 1948 r. Międzynarodowej Rady Archiwów (Polska nie była członkiem założycielem), ukazał rozwój powojennej polskiej archiwistyki w kontekście międzynarodowym. Pewne idee, takie jak integralne spojrzenie na dokumentacje archiwalną, czyli dostrzeganie wagi nie tylko tej części dokumentacji, która znajduje się w archiwach państwowych lub jest pod ich nadzorem, ale także wagi tej, która przechowywana jest w innych podmiotach, stają się powszechne. W konsekwencji rozszerza się się rozumienie znaczenia wszelkich informacji dla dokumentowania życia społeczeństw. Współcześnie wraz z rewolucją technologiczną pojawiło się coraz więcej pytań o przyszłość archiwów i archiwistyki, a pośród nich choćby to o miejsce archiwów w społeczeństwie wiedzy, czyli jak zorganizować pracę archiwów oby osadzić je na pierwszej linii instytucji ludziom potrzebnych. Wypowiedź naczelnego dyrektora obejmowała wiele zagadnień, w tym także te bardzo aktualne, jak praca nad definicją dokumentu, którą prowadzi obecnie Komitet Rady Ministrów do Spraw Cyfryzacji.
Genezę Międzynarodowej Deklaracji Archiwów i treść dokumentu omówił dyrektor Departamentu Archiwistyki NDAP dr Andrzej Klubiński. Prelegent wskazał na kontekst powstania deklaracji biorącej swój początek w Kanadyjskiej Karcie Archiwów.
Prof. Alicja Kulecka z Uniwersytetu Warszawskiego przedstawiła kształcenie kompetencji archiwistów i zmiany w nim zachodzące. Zaznaczyła, że nadal najczęściej specjalizacja archiwistyczna towarzyszy studiom historycznym, a odrębne kierunki studiów archiwistycznych istnieją tylko na UMK i UMCS. Przypomniała też rekomendację Zarządu Głównego SAP z 4 listopada 2010 r. dotyczącą modelu kształcenia na trzech poziomach: podstawowym, specjalistycznym i naukowym.
Dr Lucyna Harz z Uniwersytetu Wrocławskiego odniosła się do udostępniania materiałów archiwalnych w Polsce i wybranych krajach. Odniosła się m.in. do praktyki archiwów czeskich udostępniania skanów tych pomocy archiwalnych, które z różnych względów nie zostały wpisane do systemów informatycznych. Taka praktyka jest także udziałem polskich bibliotek naukowych, a nie jest udziałem naszych archiwów państwowych.
Dr Dariusz Bednarek z Archiwum Panstwowego we Wrocławiu omówił nowy standard Międzynarodowej Rady Archiwów: „Principles of Access to Archives”. Wystąpienie można uznać za rodzaj premiery nowych dokumentów międzynarodowej rady w polskim środowisku archiwalnym. Dwa dokumenty składające się na standard, zostaną opublikowane i udostępnione polskim archiwistom. Jak zauważył dr Bednarek, praktyczne wprowadzenie ich w polskiej służbie archiwalnej może okazać się niezwykle trudne ze względu na bardzo wysokie wymagania stawiane przez standard w procedurach postępowaniu z dokumentami o ograniczonym dostępie.
Dr Anna Krzemińska z Centrum Informacji Naukowej Biblioteki i Archiwum Instytutu Farmacji PAN w Krakowie omówiła bardzo szeroko zagadnienia prawa autorskiego w kontekście udostępniania zasobu archiwalnego w archiwach państwowych. Do niezwykle interesującej części wystąpienia należała prezentacja kazusów prawnych gdzie odnotowano przypadek uznania dokumentu SIWZ (Specyfikacja Istotnych Warunków Zamówienia) za posiadający prawa autorskie.
Robert Górski, z NDAP, w swoim wystąpieniu odniósł się do zagadnienia pamięci w kontekście projektów o wspólnej nazwie „Archiwum rodzinne”.
Dr Ewa Rosowska z NDAP, przedstawiła różne sposoby postrzegania wspólnego dziedzictwa archiwalnego zaznaczając, że w przypadku archiwaliów przemieszczonych w praktyce udawała się współpraca jedynie bilateralna. Wspomniała także o innych koncepcjach przedstawianych w archiwistyce w ostatnich latach, np. archiwum powszechnego (total archives), archiwum partycypacyjnego oraz proweniencji paralelnej.
Dr Tadeusz Krawczak, dyrektor Archiwum Akt Nowych, w wystąpieniu: „Pamięć i tożsamość – działalność państwowej służby archiwalnej na przykładzie Archiwum Akt Nowych” ukazał spektrum działań podejmowanych przez podległe mu archiwum, nie mieszczących się w obowiązujących procedurach, dzięki czemu udało się zabezpieczyć i przejąć cenną dokumentację historyczną. Niekonwencjonalne działania AAN przyczyniły się do uratowania sporej ilości dokumentacji o trudnej wręcz do oszacowania wartości historycznej. Zaniechanie działania, które nie mogło być konwencjonalne, skutkowałoby nieodwracalnymi stratami materiałów źródłowych istotnych dla niekiedy kluczowych zagadnień współczesnej historii Polski.
Warszawska konferencja, patrząc na polskie archiwa poprzez pryzmat Powszechnej Deklaracji Archiwów, wskazała na szereg zależności zachodzących pomiędzy archiwami ich otoczeniem. Podkreśliła fakt, że archiwa nie funkcjonują w próżni, a wzajemne zależności są niezwykle złożone.
Adam Baniecki
AP Wrocław/Oddział w Lubaniu