Sprawozdanie z Posiedzenia Naukowego w Archiwum Nauki PAN i PAU „Ocalone od niepamięci… Co kryją archiwa osobiste uczonych i twórców?” Kraków, 21 czerwca 2012 r.
W posiedzeniu wzięli udział pracownicy Archiwum Nauki, przedstawiciele Naczelnej Dyrekcji Archiwów Państwowych, archiwów państwowych, bibliotek, Archiwum PAN oraz inne osoby zainteresowane tematyką.
Posiedzenie otworzył Sekretarz Generalny PAU prof. Jerzy Wyrozumski, przypominając, iż Archiwum Nauki jako samodzielna placówka obchodzi 10-lecie istnienia. Podkreślił jej znaczenie jako miejsce pozyskiwania, przechowywania, opracowywania i udostępniania spuścizn po uczonych.
Obrady prowadził dr Janusz Pezda.
Z okazji 10-lecia kwiaty i życzenia odebrała dyrektor Archiwum Nauki dr Rita Majkowska, która wygłosiła referat wprowadzający pt. „Bogactwo, różnorodność, rozproszenie. Archiwum osobiste (spuścizna) okiem archiwisty”.
Następnie prof. Zdzisław Pietrzyk (Biblioteka Jagiellońska) w wystąpieniu zatytułowanym „Opracowanie spuścizn dawniej i dziś” omówił różnice w opracowaniu rękopisów w bibliotekach i archiwaliów w archiwach. Wspomniał o rozproszeniu zbiorów polskich i zaapelował o elektroniczne scalenie informacji o nich.
Dr Bernardeta Wilk (Archiwum Nauki PAN i PAU) przedstawiła referat pt. „Z tradycją w nowoczesność. Spuścizny uczonych i ludzi kultury wobec wyzwań XXI wieku”. Prelegentka zwróciła uwagę na fakt różnego opracowania spuścizn ze względu na miejsce przechowywania (biblioteka lub archiwum) oraz na różnorodność i niedoskonałość pomocy informacyjnych. W celu zintegrowania informacji powstała więc baza elektroniczna „Spuścizna – Archiwa Krakowskie”, a uczestniczą w tym projekcie instytucje: Archiwum Uniwersytetu Jagiellońskiego, Archiwum Nauki PAN i PAU i Archiwum Państwowe w Krakowie. Współpraca rozwija się w ramach działalności Krakowskiego Oddziału Stowarzyszenia Archiwistów Polskich.
Dr Janusz Pezda (Uniwersytet Jagielloński) w wystąpieniu pt. „między Paryżem a Krakowem. Biblioteka Polska w Paryżu i Biblioteka XX Czartoryskich” przedstawił obie instytucje gromadzące zbiory, które w wyniku rozmaitych, często skomplikowanych kolei losu wzajemnie się uzupełniają i przenikają. Dotyczy to wielu spuścizn: niektóre są przechowywane w całości w Krakowie (np. spuścizna Adama Jerzego Czartoryskiego), niektóre w Paryżu, a część jest podzielona między obie instytucje (np. spuścizna Witolda Kazimierza Czartoryskiego). Zbiory obu bibliotek są więc nierozerwalnie związane ze sobą, a co za tym idzie konieczne jest sporządzanie wspólnych pomocy informacyjnych.
Dr Piotr Daszkiewicz (Narodowe Muzeum Historii Naturalnej w Paryżu) zaprezentował „Spuścizny krakowskich uczonych w zbiorach Narodowego Muzeum Historii Naturalnej w Paryżu”. Początki tej instytucji sięgają 1635 r., kiedy to utworzono królewski ogród roślin medycznych, przekształcony w muzeum w 1793 r. W zbiorach muzeum zachowało się sporo rękopiśmiennych śladów po krakowskich uczonych. Są to m.in. rękopisy związane ze słynnym alchemikiem i lekarzem Michałem Sędziwojem, wpisy polskich słuchaczy rozmaitych wykładów (m.in. Stanisława Staszica), korespondencja z polskimi uczonymi.
Dr Stanisław Pijaj (Uniwersytet Jagielloński) w referacie pt. „Między Lwowem a Krakowem. Spuścizny w lwowskich zbiorach archiwalnych” skupił się na instytucjach lwowskich przechowujących spuścizny. Archiwa osobiste gromadzone były m.in. przez Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Naukowe Towarzystwo im. Szewczenki, Archiwum i Biblioteka Uniwersytetu Lwowskiego. Burzliwe losy tych instytucji spowodowały, iż gromadzone tam spuścizny uległy znacznemu rozproszeniu i przemieszaniu.
Dr Marek Durčanský (Uniwersytet Karola w Pradze) przedstawił temat: „Spuścizny w Archiwum Uniwersytetu Karola w Pradze: gromadzenie – opracowywanie – cracoviana”. Jest to największe tego typu archiwum w Republice Czeskiej, jego zasób (przede wszystkich akta uniwersytetu) liczy ponad 6 kilometrów bieżących materiałów, głównie akt poszczególnych wydziałów. Cenną częścią zbiorów są spuścizny uczonych czeskich, urodzonych w okresie międzywojennym.
Mgr Marzena Włodek (Archiwum Nauki PAN i PAU) zaprezentowała referat pt. „Spuścizna Karoliny Lanckorońskiej – losy, różnorodność i bogactwo materiału”. Twórczyni spuścizny to ostatnia z rodu Lanckorońskich z Brzezia, historyk sztuki, żołnierz AK i II Korpusu, mecenas polskich instytucji emigracyjnych, współzałożycielka Polskiego Instytutu Historycznego w Rzymie. Ofiarowała ona Polskiej Akademii Umiejętności w kilku częściach swoje archiwum osobiste, bibliotekę, zbiór grafik i fotografii. Część spuścizny Karolina Lanckorońska przekazała do Archiwum Zamku Królewskiego w Warszawie oraz na Wawel.
Dr Ewa Malicka (Biblioteka Jagiellońska) w wystąpieniu pt. „Archiwum domowe Pawlikowskich w zbiorach Biblioteki Jagiellońskiej – o jego dziejach, scalaniu i opracowaniu” przedstawiła zawartość archiwum, które Biblioteka przejęła w latach 1998-2001. Zawiera ono akta majątkowe m.in. Medyki oraz archiwa osobiste Pawlikowskich oraz rodzin spokrewnionych: Wolskich, Abramowiczów, Dzieduszyckich. Są tu też kolekcje dokumentów królewskich, autografy wieszczów, spuścizny rękopiśmienne po poetach. Od 2005 r. trwają szczegółowe prace nad katalogowaniem całego zbioru.
Dr hab. Ewa Danowska (Polska Akademia Umiejętności) zaprezentowała „Zbiory profesora Mariana Tyrowicza w krakowskich instytucjach”. Są to: Archiwum Nauki PAN i PAU, Biblioteka Naukowa PAU i PAN oraz Biblioteka Instytutu Historii Uniwersytetu Pedagogicznego. Profesor Tyrowicz, historyk, nauczyciel i wykładowca, związany z WSP w Krakowie, pozostawił korespondencję dot. spraw zawodowych i naukowych, artykuły do PSB, wycinki prasowe, wypisy źródłowe i archiwalne.
Mgr Marzena Woźny (Muzeum Archeologiczne w Krakowie) przedstawiła temat: „Między Polską Akademią Umiejętności a jej dawnym Muzeum. Podzielona spuścizna Włodzimierza Demetrykiewicza”. Profesor Demetrykiewicz był jednym z najwybitniejszych prehistoryków polskich przełomu XIX i XX w, współtwórcą nowoczesnej polskiej archeologii. Jego podzielona spuścizna znajduje się w Muzeum Archeologicznym w Krakowie i w Archiwum Nauki PAN i PAU oraz niewielkie odpryski w innych instytucjach. Inwentarz części przechowywanej w Archiwum Nauki jest dostępny online w bazie „Spuścizna –Archiwa Krakowskie”, po opracowaniu pozostałych części planuje się wirtualne scalenie spuścizny we wspomnianej bazie.
Prof. Radosław Tarkowski (Uniwersytet Pedagogiczny w Krakowie) w wystąpieniu pt. „Okiem badacza. W poszukiwaniu spuścizny po Konstantym Jelskim” omówił swoje poszukiwania spuścizny po wybitnym XIX-wiecznym przyrodniku i badaczu Ameryki Łacińskiej. Referent odnalazł spuściznę w 2006 r. w Archiwum Polskiej Prowincji Zgromadzenia Księży Misjonarzy w Krakowie, kierując się notką prasową sprzed wielu lat, gdzie podano informację o przekazaniu spuścizny do tegoż Archiwum. W zbiorze można znaleźć m.in. ok. 360 listów i dziennik podróży do Peru.
Mgr Marcin Maciuk (Archiwum Nauki PAN i PAU) przedstawił referat pt. „Od ślimaków mioceńskich po spór o Morskie Oko – meandry archiwalnego świata w świetle dwóch spuścizn”, w którym omówił różnorodność materiałów w spuściznach: Józefa Skąpskiego seniora, krakowskiego adwokata, pełnomocnika m.in. Stanisława Wyspiańskiego oraz Stefana Stobieckiego, entomologa, inżyniera, muzealnika.
W ostatnim planowanym wystąpieniu, zatytułowanym „Opracowanie materiałów rękopiśmiennych w formacie MARC 21 w Komputerowym Katalogu Zbiorów Bibliotek UJ” mgr Krystyna Sanetra (Biblioteka UJ) przedstawiła strukturę rekordów bibliograficznych dla kilku rodzajów materiałów rękopiśmiennych.
Interesującym uzupełnieniem powyższych wystąpień była końcowa dyskusja, w której podkreślano potrzebę usprawnienia systemu informacyjnego o spuściznach oraz praktycznych możliwościach gromadzenia tego typu materiałów w bibliotekach i archiwach. Duże zainteresowanie wzbudziły też problemy konstruowania opisów w formacie MARC 21.
Wydarzeniem towarzyszącym konferencji było otwarcie wystawy prezentującej najciekawsze fragmenty spuścizn przechowywanych w krakowskim Archiwum Nauki (w sali wystawowej Archiwum, ul. Św. Jana 26).
„Spuścizna – Archiwa Krakowskie”
tekst Hanna Staszewska
AP Poznań
fot. Elżbieta Galik
AP Wrocław