Archiwum papieskie powstało w IV w. i w początkowych stuleciach było często przewożone w różne miejsca. W II połowie XV w. papież Sykstus IV oddzielił zbiory biblioteczne, tworząc Bibliotekę Watykańską, od archiwalnych, przechowywanych w Biblioteca secreta. Najcenniejsze dokumenty zgromadzono na Zamku św. Anioła. W połowie XVI w. papież Pius IV utworzył papieskie archiwum w Pałacu Apostolskim w Awinionie, skąd rozpoczął sprowadzać dokumenty do Watykanu. Papież Paweł V, za którego pontyfikatu potępiono zarówno Galileusza, jak i De revolutionibus orbium coelestium Mikołaja Kopernika, dbał o rozbudowę Bazyliki św. Piotra w Rzymie, wzbogacał zbiory Biblioteki Watykańskiej oraz ustanowił Tajne Archiwum Watykańskie (łac. Archivum Secretum Apostolicum Vaticanum). Za jego początek uznawany jest 31 stycznia 1612 r., kiedy Baldassarre Ansidei został mianowany kierownikiem tego Archiwum, związanego do dziś z Biblioteką Watykańską.
Archiwum przechowuje dokumenty urzędów Kurii Rzymskiej i przedstawicielstw dyplomatycznych papieży, bulle papieskie, kodeksy, edykty cesarskie, archiwa rodów i osób, które związane były ze Stolicą Apostolską, archiwa niektórych zgromadzeń zakonnych, instytucji religijnych i konfraterni rzymskich. Jest też kompletna dokumentacja dwóch ostatnich Soborów oraz duża dokumentacja Soboru Trydenckiego. Najstarszym dokumentem jest Liber Diurnus Romanorum Pontificum (księga zawierająca zapisy z papieskiej kancelarii od VIII wieku). Obecnie zasób obejmuje miliony dokumentów – ok. 650 zespołów archiwalnych (ponad 85 km bieżących). W 1881 roku papież Leon XIII pozwolił naukowcom na korzystanie z tego bogatego zasobu. Obecnie udostępniane są materiały z pontyfikatów papieży aż do Piusa XI (do 1939 r.), a także akta Soboru Watykańskiego II (1962-1965) oraz archiwum Watykańskiego Biura Informacji. Więźniowie Wojenni 1939-1947.
W lutym 2012 roku, w którym przypada 400-lecie utworzenia Tajnego Archiwum Watykańskiego, otwarto w Muzeum Kapitolińskim pierwszą wystawę przechowywanych w nim dokumentów, zatytułowaną „Lux in Arcana”. Wystawa otwarta będzie do września 2012 r.
oprac. Anna Laszuk
NDAP