październik 2011

„Archiwista Polski”, nr 3 (63) 2011

W ramach obchodów jubileuszu 60-lecia toruńskiej archiwistyki redakcja opublikowała artykuł Marleny Jabłońskiej i Roberta Degena pt. 40-lecie pracy prof. Haliny Robótki na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu. Prof. Halina Robótka (ur. 1946 r.) ukończyła studia historyczne ze specjalnością pedagogiczną i archiwistyczną w 1969 r. Dwa lata pracowała w Archiwum Państwowym w Bydgoszczy, po czym w 1971 r. podjęła pracę w Zakładzie Archiwistyki UMK, gdzie w 1980 r. obroniła pracę doktorską pt. Mapa jako obiekt archiwalny. W 1993 r. na podstawie rozprawy Kancelaria urzędów administracji państwowej w II Rzeczypospolitej otrzymała tytuł doktora habilitowanego, a od 2005 r. jest profesorem zwyczajnym. W obszarze zainteresowań badawczych Haliny Robótki jest przede wszystkim dokumentacja nieaktowa, ze szczególnym uwzględnieniem geodezyjno-kartograficznej i technicznej, kwestia komputeryzacji archiwów oraz zarządzanie dokumentacją we współczesnych instytucjach i kształcenie archiwistów. Jest autorką skryptów i podręczników dla studentów archiwistyki, m.in. takich tytułów jak: Wprowadzenie do archiwistyki (wyd. 2002, 2003), Opracowanie i opis archiwaliów. Podręcznik akademicki (wyd. 2010) oraz współautorką (razem z B. Ryszewskim i A. Tomczakiem) podręcznika Archiwistyka (wyd. 1989). H. Robótka jest promotorem 120 prac licencjackich i magisterskich oraz 5 rozpraw doktorskich. Profesor aktywnie uczestniczy w pracach Stowarzyszenia Archiwistów Polskich Oddział w Toruniu, jest członkiem Polskiego Towarzystwa Historycznego, była też członkiem Centralnej Komisji Metodycznej oraz Rady Archiwalnej przy NDAP. Obecnie jest kierownikiem Zakładu Zarządzania Dokumentacją i Informacji Archiwalnej UMK, utworzonego w 2006 r.
Studia i materiały
Didier Grange przedstawił Zarys historii Sekcji Zawodowych Stowarzyszeń Archiwistów i Zarządców Dokumentacji Międzynarodowej Rady Archiwów (SPA). Sekcja istnieje od 1976 r., wtedy przystąpiło do niej 17 członków, obecnie liczy 81. do 2006 r. sekcja wydawała biuletyn informacyjny “Janus”, obecnie przygotowuje newsletter. Wartościowym uzupełnieniem artykułu jest zestawienie bibliograficzne do dziejów sekcji oraz wykazy spotkań i lista przewodniczących i sekretarzy. Strona internetowa SPA.
Krzysztof Kolasa (IPN Łódź) i ks. Jarosław Wąsowicz SDB (Archiwum Salezjańskie Inspektorii Pilskiej) przygotowali artykuł: Dokumentacja audiowizualna (fotografie, filmy, nagrania) w obrębie spuścizny ks. Witolda Koniecznego SDB przechowywanej w zasobie Archiwum Salezjańskiego Inspektorii Pilskiej – problemy opracowania. Spuścizny po duchownych stanowią ok. 30% zasobu archiwum, a wymieniona w tytule stanowiła pierwszą porządkowaną. Ks. Witold Konieczny, wychowaca młodzieży i duszpasterz, wybitny kaznodzieja (zm. 2005 r.) pozostawił spuściznę, w skład której wchodzą fotografie (odbitki pozytywowe, negatywy, slajdy, klisza szklana), filmy (kasety VHS, przegrane na płyty DVD) oraz materiały fonograficzne (taśmy szpulowe i magnetofonowe). Najważniejsze problemy w opracowaniu tejże dokumentacji to brak nowoczesnych zaleceń metodycznych w zakresie opracowania dokumentacji wizyjnej i fonicznej w archiwach państwowych i w Archiwum PAN (z doświadczeń tych instytucji korzystano), brak sprzętu do odsłuchania nagrań (w przypadku taśm szpulowych) oraz brak bazy danych do inwentaryzacji: w rezultacie powstał inwentarz książkowy, będący wydrukiem z aplikacji Microsoft Exel.
Marcin Hlebionek (UMK) przedstawił Dwie nieznane inowrocławskie pieczęcie ziemskie. Województwo inowrocławskie w okresie staropolskim dzieliło się na powiat inowrocławski i bydgoski, a urząd sądu ziemskego i grodzkiego mieścił się w podtoruńskim Podgórzu. Przedmiotem rozważań autora są odnalezione w zasobie Archiwum Państwowego w Bydgoszczy dwie pieczęcie używane przez inowrocławski sąd ziemski: obie uwierzytelniają ekstrakty z ksiąg ziemskich dot. czynności prawnych, pierwsza z 1620 r. , druga z I poł. XVIII w.
Eugeniusz Borodij (AP Bydgoszcz) w artykule pt. Niektóre aspekty postępowania z dokumentacją projektów finansowanych ze środków Unii Europejskiej na przykładzie Kujawsko-Pomorskiego Urzędu Wojewódzkiego w Bydgoszczy porównał przepisy polskie i unijne, regulujące kwestie przechowywania dokumentacji projektów współfinansowanych przez Unię Europejską. W konsekwencji tej analizy autor postuluje, aby instrukcje kancelaryjne i wykazy akt umożliwiały gromadzenie dokumentacji jednego projektu w jednej klasie rzeczowej.

ABC archiwisty zakładowego
Marek Konstankiewicz przedstawia Wykaz ważniejszych aktów prawnych regulujących zasady postępowania z dokumentacją (cz. XLI), obejmujący akty prawne, które weszły w życie w okresie od 1 kwietnia do 30 czerwca 2011 r.
Recenzje i omówienia
– Archiwum jako warsztat pracy nauczyciela historii. Scenariusze lekcji dla nauczycieli szkoły podstawowej, gimnazjum, i szkoły ponadgimnazjalnej, red. T. Stachurska-Maj i V. Urbaniak, Warszawa 2010, ss. 71+CD (Hubert Mazur)
– Robert M. Edsel, Bret Witter, Obrońcy dzieł sztuki. Alianci na tropie skradzionych arcydzieł, tłum. Paweł Kruk, Wrocław 2009, ss. 390, il. (Dariusz Matelski)

Kronika
– Prof. Stanisław Nawrocki (1925-2000) – archiwista, historyk i dydaktyk (w 85 rocznicę urodzin) (Dariusz Matelski)
– O potrzebie i możliwościach powołania Cyfrowego Archiwum Folkloru (Piotr Grochowski, Adrian Mianecki, UMK). Tekst stanowi uaktualnioną wersję artykułu opublikowanego w zbiorze pt. Folklor w dobie internetu w 2009 r. Pomysł narodził się w Zakładzie Folklorystyki i Literatury Popularnej oraz w Katedrze Kulturoznawstwa UMK, gdzie od 2006 r. trwa akcja dokumentowania folkloru współczesnego (politycznego, zawodowego, obozowo-kolonijnego, internetowego), w wyniku której zgromadzono m.in. wydruki i płyty CD z nagranymi plikami. Cyfrowe Archiwum Folkloru, oparte o oprogramowanie dLibra, byłoby platformą cyfrową, archiwizującą i udostępniającą różnorodne materiały, zbierane współcześnie oraz digitalizowane z już istniejących zasobów.
– Dokumentacja masowa – problemy wartościowania i selekcji. Sprawozdanie z konferencji, Poznań, 25-26 listopada 2010 r. (Monika Przystalska)
– V Radzyńskie Warsztaty Archiwistyczne (5-6 maja 2011 r.) (Hadrian Ciechanowski).

Hanna Staszewska
AP Poznań

CZECHY. Wystawa o przemyśle Zlina

W środę dnia 2 listopada 2011 r. w Instytucie Kulturalnym „Alternativa” w morawskim Zlinie w Czechach zostanie otwarta wystawa pt. „Przemiany fabryki – ludzie i czas” (Proměny továrny – lidé a čas), przygotowana przez Morawskie Krajowe Archiwum w Brnie oraz Powiatowe Archiwum Państwowe w Zlinie, które użyczyły na nią wielu swoich materiałów. Wystawa obrazuje rozwój i przemiany przemysłowej dzielnicy w Zlinie, począwszy od lat 20-tych XX wieku do dziś. Pokazano na niej liczne, nigdy dotąd nie publikowane zdjęcia, ukazujące nie tylko obiekty fabryczne, ale i ludzi, którzy w nich pracowali. Podczas wernisażu publiczność będzie miała jedyną okazję, aby obejrzeć niedawno odrestaurowane dokumenty dotyczące rejestracji słynnej firmy „Bat’a”, którą właśnie w Zlinie utworzyli Antoni i Tomaš Batá w 1894 r. Dziś koncern „Bat’a” produkuje w 26 państwach przeszło 14 miliardów par butów, które sprzedaje m.in. poprzez sieć własnych sklepów znajdujących się w ponad 50 państwach.
Budowa i rozwój fabryki obuwniczej Tomaša Bati przyczyniło się do niebywałego rozwoju miasta Zlin, którego ludność w okresie między wojennym (1918-1938) zwiększyła się dziesięciokrotnie – z 3.600 do ponad 38.000 mieszkańców. Bata poczynił też ogromne inwestycje komunalne, zapraszając do współpracy licznych światowej sławy architektów, m.in. Le Courbusiera, którzy realizowali tu koncepcję idealnego miasta przyfabrycznego. Powstała ogromna dzielnica domów w stylu modernizmu (funkcjonalizmu) wzniesionych z charakterystycznej czerwonej cegły. W okresie międzywojennym wybudowano tu zarówno domy jedno- i wielorodzinne, jak i wieżowce – biurowce, z których najwyższy „drapacz chmur Jednadvacítka” (z lat 1937-1938) – mieszczący siedzibę kierownictwo firmy „Bat’a”, wznosi się na 77,5 m.
Wystawa czynna będzie do dnia 30 listopada 2011 r., w sali Społecznego Domu „Alternativa” – Instytut Kulturalny w Zlinie, przy ul. Osvoboditelu 3778.
Folder wystawy.

Oprac. Ivo Łaborewicz
AP O/Jelenia Góra
Folder wystawy.

NORWEGIA: Niezwykłe przygotowania do obchodów 200 lecia konstytucji.

W 2014 r. przypadnie dwusetletnia rocznica napisania, w niewielkiej miejscowości Eidsvoll, norweskiej konstytucji. W związku z jubileuszem powstał wspólny projekt archiwów państwowych i norweskiego stowarzyszenia genealogów DIS-Norge, którego celem jest stworzenie strony internetowej zawierającej drzewa genealogiczne potomków 112 reprezentantów opracowujących w 1812 r. w Eidsvoll konstytucję. Badaniami mają być objęte najróżniejsze źródła archiwalne, a w szczególności księgi kościelne, spisy ludności, akta stanu cywilnego i inne źródła. Poszukiwane będą także materiały ikonograficzne.
Ze względu na fakt, że w Norwegii badania genealogiczne cieszą się wielką popularnością, organizatorzy mają nadzieję, na olbrzymie zainteresowanie zaproponowanym tematem. „Odnaleźć potomków ludzi z Eidsvoll będzie, więc bardzo interesującym dla tych, którzy zajmują się rodami i historią, mówi Metce Gunari z DIS-Norge” (tłum. AB). Stowarzyszenie DIS-Norge będzie przydzielać poszczególnych reprezentantów badaczom i ma nadzieję, że każdy ze 112 znajdzie swojego autora.
W Wielki Poniedziałek 1814 r. 112 wybranych spośród reprezentantów urzędników miast, prowincji i jednostek wojskowych zebrało się w Eidsvoll celem stworzenia konstytucji norweskiej.
Kontrowersje wzbudzała rola i pozycja króla w ustroju państwa. Jak na owe czasy Konstytucja była dość radykalna przyznając prawo wyborcze każdemu, kto był właścicielem lub dzierżawcą gruntów lub posiadał odpowiedni majątek w mieście miał prawo wyborcze. Dodatkowym ograniczeniem był wiek powyżej 25 lat oraz warunek zamieszkiwania w kraju od 5 lat.
Celem wspólnego projektu Riksarkivet i DIS-Norge jest odnalezienie informacji o potomkach wszystkich 112 twórców konstytucji i przedstawienia informacji o nich (za zgodą żyjących) w Internecie. W fazie pierwszej mają być przedstawione podstawowe informacje o rodzinie, w fazie drugiej informacje te zostałyby uzupełnione o dokumenty oraz materiał ikonograficzny i filmowy.
Przedsięwzięcie jest formą oddania honoru ludziom, którzy trwale odcisnęli piętno na historii Norwegii. Ukazuje, poprzez dzieje rodzin, związki pokoleniowe umiejscowione w przestrzeni historycznej.

Strona projektu Eidsvollsmenn (j. norweski)

Opracował na podstawie Riksarkivet i DIS-Norge
Adam Baniecki

AP/O Lubań

CZECHY: Konferencja: Archiwa, biblioteki i muzea w cyfrowym świecie 2011.

Po raz 12 w Czechach odbędzie się doroczna konferencja poświęcona zagadnieniom współpracy archiwów, bibliotek, muzeów, galerii i innych instytucji zajmujących się gromadzeniem i opieką nad zabytkami, w wykorzystywaniu informatycznych i komunikacyjnych technologii dla ochrony i udostępniania dziedzictwa kulturowego. Organizatorami konferencji są: czeski Związek Bibliotekarzy i Pracowników Informacji Naukowej, Archiwum Narodowe w Pradze, Czeska Biblioteka Narodowa. Pieniądze na konferencję uzyskano m.in. z grantu „Vít Richter”. Konferencja odbędzie się od 30 listopada do 1 grudnia 2011 r. w sali kinowej Archiwum Narodowego w Pradze (Národní archiv Praha, Archivní 4). Początek obrad o godz. 9:30 30 listopada.
Chcący wziąć udział w konferencji winny zarejestrować się elektronicznie do dnia 23.11.2011 r. za pomocą elektronicznego formularza, lub emailem .
Opłata konferencyjna wynosi 300,- koron czeskich i będzie pobierana przy rejestracji uczestników przed rozpoczęciem konferencji.
Program i aktualne informacje o konferencji można znaleźć w na stronie: SKIP (Svaz knihovníků a informačních pracovníků České republiky).

oprac. Ivo Łaborewicz
AP O/Jelenia Góra

SZWAJCARIA: Strategia archiwalna po szwajcarsku.

Szwajcarskie Archiwum Federalne (Schweizerischen Bundesarchiv –BAR) działając na podstawie prawa federalnego o archiwizacji (Art. 2 Abs. 2 Bundesgesetz über die Archivierung vom 26. Juni 1998 -BGA), przedstawiło swoją strategię działania na lata 2011- 2015. Zawiera ona cztery główne założenia skupione wokół zagadnień digitalizacji zasobu i Records Management, w warunkach społeczeństwa informacyjnego i e-Governments:
1. Archiwizacja zasobów zdigitalizowanych
Istniejące rozwiązania IT wykorzystywane będą do digitalizacji zasobu archiwalnego w uzgodnieniu z potrzebami zarządzających dokumentacją jednostek.
Obejmuje to wszystkie etapy procesu archiwizacji, zdefiniowane w strategii jako; identyfikacja i selekcja materiałów, przygotowanie i transmisja do BAR, ich bezpieczne przechowywanie i ochrona, aż do wdrożenia do ponownego użytkowania przez wytwórców i użytkowników. Jednostki, na których spoczywać będzie obowiązek archiwizacji, będą wspierane przez BAR, lub też będą mogły korzystać za pełną odpłatnością z usług innych podmiotów.
2. Archiwizacja dokumentacji tradycyjnej.
Tradycyjne dokumenty będą również wartościowane, opracowywane i przejmowanego zasobu archiwalnego. Jednocześnie do końca roku 2011 dokumentacja tradycyjna przestanie być wytwarzana przez aktotwórców, na których spoczywa obowiązek przekazywania dokumentów do BAR. Dokumentacja w postaci papierowej będzie mogła być wytwarzana tylko w szczególnie uzasadnionych przypadkach.
3. Integracja systemu zarządzania informacją.
W ramach zarządzania informacją BAR oferuje swoje wsparcie przy opracowaniu systemu klasyfikacji, przepisów organizacyjnych oraz perspektywicznego wartościowania, jak również przy wprowadzaniu sytemu GEVER (elektronische Geschäftsverwaltung). Strategia rządu federalnego obowiązująca od 2002 roku zakłada wprowadzenie tego systemu przez wszystkich aktotwórców do końca 2011 roku. GEVER jest głównym narzędziem świadczenia usług e-administracji. Zakłada on wprowadzenie standardowego interfejsu do bezpośredniego komunikowania się ze sobą systemów pochodzących od różnych producentów, a także komunikowania się za pośrednictwem poczty e-mail lub formularzy elektronicznych, dzięki czemu sprawy mają być rozpatrywane szybko, a sam system ma być przyjezdny dla obywatela. Wprowadzenie w życie zasady ujednoliconego porządku i struktury dokumentów ma również uprościć dostęp do informacji publicznej i umożliwić jednocześnie efektywną realizację prawa publicznego.
4. Integracja systemu udostępniania zasobu archiwalnego.
Konsekwencją powyższych regulacji jest budowa i rozbudowa szerokiego systemu udostępniania online połączonego z systemem wyszukiwawczym. Wymaga to stworzenia niezbędnej infrastruktury, podobnie jak gwarancji łączności pomiędzy różnymi systemami informatycznymi.
W realizacji wszystkich czterech celów strategii, kładzie się duży nacisk na usprawnienie procesów zarządczych. Ma to zapewnić zwiększenie efektywności i zmniejszenie kosztów ponoszonych na biurokrację. Priorytetem jest również umożliwienie bezpłatnego dostępu online do zasobu archiwalnego.
W warunkach szwajcarskich BAR jest głównym organizatorem i koordynatorem procesów związanych w wprowadzaniem systemu elektronicznego zarządzania zasobami archiwalnymi.W ten sposób wypełnia ono również zadania ustawowe, mające przyczynić się do realizacji zasady demokratycznego państwa prawa oraz przejrzystości procesu podejmowania decyzji przez jego instytucje.

Na podstawie: Neues Tool zur Erstellung eines Ordnungssystems
Jolanta Leśniewka
AP Oddział Kutno

ROSJA: „Dokumentacja w społeczeństwie informacyjnym: optymalizacja obiegu dokumentów”. XVIII Międzynarodowa Konferencja Naukowa.

Rosja: w dniach 26-27 października 2011 r. w Moskwie odbędzie się XVIII Międzynarodowa Konferencja Naukowa na temat „Dokumentacja w społeczeństwie informacyjnym: optymalizacja obiegu dokumentów”. Organizatorami są: Federalna Agencja Archiwalna (Rosarchiv), Wszechrosyjski Naukowo-Badawczy Instytut Zarządzania Dokumentacją i Archiwum (VNIIDAD), Rosyjski Państwowy Uniwersytet Humanistyczny w Moskwie (RGGU), a także Państwowy Uniwersytet Zarządzania w Moskwie (ГУУ), Rosyjskie Towarzystwo Historyków-Archiwistów (РОИА) i kilka innych organizacji.
Komitet organizacyjny konferencji zaplanował dyskusje nad takimi zagadnieniami, jak m.in.: – nowe trendy w zakresie polityki państwowej w dziedzinie zarządzania dokumentami i rozwój ram regulacyjnych;
– metody monitorowania i optymalizacji ilości dokumentów w administracji oraz w strukturach firm;
– czynniki wpływające na strukturę dokumentu, jego parametry jakościowe i ilościowe;
– międzynarodowe doświadczenia w zarządzaniu dokumentami;
– perspektywy rozwoju współpracy między agencjami elektronicznego zarządzania dokumentami i e-administracji;
– szkolenia i rozwój umiejętności w zakresie zarządzania dokumentami.
Po konferencji zostanie opublikowany zbiór materiałów.
Obrady będą miały miejsce w sali konferencyjnej Rosyjskiego Archiwum Państwowego Historii Społeczno-Politycznej (RGASPI) w Moskwie.

Więcej w języku rosyjskim.

Edyta Łaborewicz
AP Legnica

UKRAINA: II seminarium sfragistyczne w Kijowie

Головною темою другого сфрагістичного семінару, який планується провести 18-20 листопада 2011 р. у Києві (співорганізатори – Інститут української археографії та джерелознавства ім. М.С.Грушевського НАН України та Музей Шереметьєвих), пропонується «Печатка як форма комунікації (культурний код) від Середньовіччя до Нового часу».
Певною інспірацією для обрання такої назви послугували праці Томаша Крейчіка, Рішарда Кєрсновського та ін. дослідників, що розглянули печатку (і монету) як складову частину культури, свідомості, мистецтва середньовіччя.
Образ (imago) на печатці виконував роль (ре)транслятора інформації. Тому значення сфрагісу було незмірно більшим, аніж супроводження документа. Sigillum, за визначенням Конрада фон Муре (1275/1276), був тілом документу.
Наскільки та в якій мірі це «тіло» було способом комунікації, культурним кодом у різних періодах, у різних суспільних групах, у sacrum та profanum? Що творці та замовники хотіли переказати потенційним реципієнтам через образ, що imago narrat? Наскільки він був співзвучний з іншими іконографічними пам’ятками – монетами, іконами, медалями (медальонами), портретом?
Багатовекторність виміру печатки – від конкретного засвідчення події, факту, особи до категорій історичної пам’яті, естетичного смаку, форми впливу на свідомість, означення суспільної позиції, політичних, релігійних, соціальних аспірацій спонукає до глибшої розмови про роль печатки у культурній, соціальній, політичній, релігійній антропології, іконографії, ментальності, юридичній культурі.
Окремий аспект – печатка як віддзеркалення України на межі візантійської та західно-римської цивілізацій.
Виходячи з вище зазначеного, пропонований тематичний блок питань, який обговорюватиметься на семінарі, є таким:

1. Печатка як юридичний знак, форма правничої культури. Печатка і документ. Місце та роль печатки у будові документу (коробораційних формулах, від лат. сorroboratio – завірення, підтвердження).
2. Сфрагістичні написи (леґенди, монограми, літери, цифри) – питання мови, форми, стилю.
3. Печатка у вимірі культурної, соціальної, політичної, релігійної антропології. Sigillum як вираз соціальних амбіцій, статусу, політичної програми, теологічних імперативів.
4. Печатка як іконографічне джерело. Образ на печатці. Його значення як витвору мистецтва, як взірець аґіографічних сюжетів.
5. Печатка як приклад співіснування візантійської та західно-римської традицій в українській культурі. Західні іконографічні, геральдичні сюжети, латина в українській сфрагістиці.

Інформацію про участь у семінарі (тему виступу) просимо надсилати до 1 жовтня 2011 р. за адресами:

Олег Однороженко – rus-ruthenia@ukr.net
Віталій Перкун – vitaliy.perkun@uw.edu.pl