W Szwajcarii jest wiele polskich instytucji, które zajmują się przechowywaniem polskiego dziedzictwa kulturowego, jak chociażby ta najbardziej znana – Muzeum Polskie w Raperswilu, ale także Polska Misja Katolicka, czy Fundacja „Archivum Helveto-Polonicum”. Archiwa polskie wspierają ich działalność wysyłając tam od kilku lat archiwistów, w ramach pomocy instytucjom polonijnym, w opracowywaniu polskich zbiorów na obczyźnie.
Obok tych znaczących, instytucjonalnych akcentów polskich na mapie Szwajcarii, również zasób niektórych szwajcarskich archiwów może nas też miło zaskoczyć. W Schweizerische Sozialarchiv znajduje się duży zespół zarejestrowany tam pod sygnaturą Ar 28 – „Archiwum polskiej historii współczesnej (Archiv zur polnischen Zeitgeschichte)” z lat 1945-1989. Stanowi on jeden z największych zespołów w Sozialarchiv, liczy bowiem aż 13,5 m.b. Zbiór został utworzony po przejęciu w 1989 roku przez szwajcarskie archiwum, na zasadach depozytu, materiałów związku zawodowego „Solidarność” z dwóch międzynarodowych instytucji: International Institute for Social History w Amsterdamie i Fondazione Giangiacomo Feltrinelli in Mailand. Zespół zawiera wiele bezcennych dokumentów, czasopism, ulotek, zdjęć, plakatów i wydawnictw podziemnych dokumentujących powstanie i działalność demokratycznej opozycji skupionej najpierw wokół KOR i KPN, a następnie w wielkim ruchu związkowym „Solidarność”. Największą jego część stanowią podziemne czasopisma „Solidarności” i innych organizacji opozycyjnych – 136 tytułów z okresu do ogłoszenia stanu wojennego i 154 tytuły czasopism z okresu stanu wojennego. Z dużą satysfakcja odnotowałam obecność w szwajcarskim zbiorze pierwszego numeru gazetki z roku 1981 „Solidarność Ziemi Kutnowskiej: wewnątrzzwiązkowego biuletynu informacyjnego” – bezcenne…..
Dużą część zbioru stanowią także publikacje tzw. drugiego obiegu – 200 tytułów – o charakterze politycznym. Zespół jest tym bardziej cenny, że w polskich archiwach tego typu materiały wcale nie występują w stopniu masowym, a wręcz są rzadkością. Wynika to po części z faktu przejmowania przez służby bezpieczeństwa PRL całego majątku związku, wraz z archiwami 13 grudnia 1981 roku, niekiedy również niszczenia dokumentów przez samych członków „Solidarności” w obawie przed rewizjami i aresztowaniami. Zespół jest opracowany, a jego przejrzysty inwentarz dostępny online . Obok tego znajdują się tam również materiały dotyczące działalności kościoła w Polsce w latach 1976- 1989 oraz materiały pokazujące Polskę w świetle oficjalnych wydawnictw z lat 1945-1989.
Znakomitym uzupełnieniem tematyki tego zespołu mogą być materiały zgromadzone w polskiej Fundacji „Archivum Helveto-Polonicum”, która posiada duży zbiór afiszów i plakatów solidarnościowych. Co istotne, wszystkie one zostały zdigitalizowane i ten imponujący zbiór jest dostępny na stronach AH-P: http://www.fondationahp.ch/mainp.htm , niestety bez inwentarza i jakiegokolwiek opisu.
W tym roku w Polsce przypada kilka ważnych rocznic, w tym również 30 –lecie powstania „Solidarności”, od której- można powiedzieć- wszystko się zaczęło w kontekście upadku systemu socjalistycznego w Europie. Warto więc zapoznać się ze zbiorami obu tych instytucji, niekoniecznie w związku z rocznicowymi obchodami. Być może wiele z tych materiałów w Polsce jest niedostępna. Zurych jest wiec tak samo ważnym miejscem na mapie polskich wędrówek historycznych i archiwalnych jak Paryż, czy Londyn.
Opracowała: Jolanta Leśniewska
AP Kutno.