Mój Fryderyk – dwa nieznane listy Chopina w Archivum Helveto-Polonicum we Fryburgu

W trakcie pobytu w Fundacji Archiwum Helveto-Polonikum we Fryburgu  w 2024 roku, który miał na celu opracowanie spuścizny Henryka Opieńskiego i Lydii Opieńskiej-Barblan, odnaleziono dwa nieznane wcześniej listy Fryderyka Chopina pisane zParyża w 1837 r. do Juliana Fontany – pianisty, kompozytora, uczestnika powstania listopadowego, przyjaciela i kopisty Fryderyka Chopina. Cztery bezcenne kartki zapisane ręką Mistrza znajdowały się wśród licznej, nieskatalogowanej wcześniej korespondencji pozostawionej do identyfikacji nadawców. Listy te zwróciły moją uwagę ze względu na elementy, które wskazywały na ich autora, a mianowicie: czas -1837, miejsce – Paryż, charakterystyczny podpis „Twój Fryderyk”, charakter pisma oraz treść dotycząca Pani George Sand, przesyłania autografów koncertów i nokturnów oraz zakupu fortepianu, ulubionej marki Chopina Camille’a Pleyela. Julian Fontana, który po upadku powstania listopadowego podzielił los emigrantów polskich, spotkał się z Chopinem w Paryżu w 1832 roku i był przez pewien czas jego uczniem. Następnie osiadł w Londynie, a  1835 roku powrócił do Francji i zamieszkał wraz kompozytorem. Współpracował z nim jako kopista i osobisty sekretarz. Ten okres w życiu samego Mistrza  był szczególny – właśnie wówczas fiaskiem zakończyło się jego narzeczeństwo z Marią Wodzińską. Niedługo później, bo jeszcze w roku 1836 poznał Aurorę Dudevent,  ekscentryczną i intrygującą pisarkę, znaną jako George Sand. Po tym  jak stało się jasne, że małżeństwo z Marią Wodzińską nie dojdzie do skutku, jego sercem i umysłem zawładnęła  George Sand. Ta znajomość otworzyła nowy rozdział w życiu prywatnym i zawodowym 27-letniego wówczas kompozytora.

Czytaj dalej „Mój Fryderyk – dwa nieznane listy Chopina w Archivum Helveto-Polonicum we Fryburgu”

SZWAJCARIA: Pocztówki z Frybourga – Pan Mehoffer u św. Mikołaja i polscy naukowcy na fryburskim uniwersytecie Cz. II

Czas, w którym Mehoffer tworzył swoje witraże, pokrywa się z powstaniem Uniwersytetu Fryburskiego, w którego tworzeniu nie zabrakło polskich profesorów z Krakowa. W 1889 r.  do Krakowa wysłano delegata w celu znalezienia profesora języków słowiańskich. Wybór padł na Józefa Kallenbacha specjalizującego się w epoce romantyzmu, który wykładał na slawistyce kilkanaście lat. Sprowadził on na uczelnię takie znakomitości polskiego świata nauki jak Adam Mioduński od literatury klasycznej oraz Józefa Wierusza-Kowalskiego, twórcę wydziału nauk przyrodniczych. Jego uczniami był późniejszy prezydent Polski Ignacy Mościcki oraz przedstawiciel odrodzonego państwa polskiego Poselstwa w Bernie Jan Modzelewski. Tutaj Mościcki prowadził z sukcesem badania nad pozyskaniem kwasu azotowego z powietrza oraz budową kondensatorów wysokiego napięcia. Wspólnie założyli pierwsze w Europie przedsiębiorstwo produkujące kondensatory.

Szkic Józefa Mehoffera. Ze zbiorów AHP
Szkic Józefa Mehoffera. Ze zbiorów AHP

Czytaj dalej „SZWAJCARIA: Pocztówki z Frybourga – Pan Mehoffer u św. Mikołaja i polscy naukowcy na fryburskim uniwersytecie Cz. II”

SZWAJCARIA: Pocztówki z Frybourga – Pan Mehoffer u św. Mikołaja i polscy naukowcy na fryburskim uniwersytecie Cz. I

W 1894 r., za namową krakowskiego architekta Tadeusza Stryjeńskiego, nieznany artysta z Krakowa Józef  Mehoffer, wziął udział w międzynarodowym konkursie na cykl witraży do fryburskiej katedry św. Mikołaja. Prestiżowy konkurs ogłoszony z inicjatywy fryburskiego Bractwa Najświętszego Sakramentu, w którym wzięło udział 47 artystów z całej Europy, wygrał właśnie Mehoffer, deklasując konkurencję. Jego projekt Apostołowie, został oceniony najwyżej spośród wszystkich zgłoszonych. Zaintrygował sąd konkursowy swą siłą wyrazu, oryginalnością i niekonwencjonalną stylistyką. Joachim Berthier, członek jury, profesor teologii i filozofii, związany z Uniwersytetem we Fryburgu wspominał: „jasnym bowiem było (…) już na pierwszy rzut oka, że mieliśmy przed sobą tylko jedno dzieło naprawdę genialne: to Mehoffera”. Komisja konkursowa, obok walorów czysto artystycznych, podkreśliła w swej decyzji obecność w projekcie szeregu motywów polskich.

Witraż Matka Boska Zwycięska projektu J. Mehoffera w Katedrze św. Mikołaja we Fryburgu
Fot. 1. Witraż Matka Boska Zwycięska projektu
J. Mehoffera w Katedrze św. Mikołaja we Fryburgu

Czytaj dalej „SZWAJCARIA: Pocztówki z Frybourga – Pan Mehoffer u św. Mikołaja i polscy naukowcy na fryburskim uniwersytecie Cz. I”

SZWAJCARIA: Pocztówki z Frybourga – Most na rzece Saarine

Szwajcarski Fryouburg jest miastem, w którym znjaduje się wiele miejsc zwiazanych z Polakami. Wjeżdżając do miasta od strony Berna zachwyci nas widok malowniczo snującej się rzeki Saarine, ktorej brzegi łączy imponująca konstrukcja – wiadukt kolejowy w Grandfey zbudowany w latch 60-tych XIX wieku.Wynosi się on na wysokość 82 m i ciągnie na długości 334 m.  Zaliczany jest do grona największych osiągnięć inżynieryjnych w XIX-wiecznej Szwajcarii i jest jednym z symboli Frybourga. Jego konstruktorem był polski inżynier Leopold Stanisław Błotnicki (1817-1879). Nie jest to jedyny akcent polski w historii tego kantonalnego miasta – jest ich znacznie więcej, o czym będzie w kolejnych pocztówkach. Ta i inne polskie historie z Fryouburga znajdują zaś swoje udokumentowanie w zbiorach Archiwum Fundacji Helveto-Polonicum (AHP), gromadzącym od 1993 r. polskie dziedzictwo kulturowe w Szwajcarii. Sama AHP i jej założyciele.

Wiadukt we Fryburgu Archivum Helveto-Polonicum, sygn. AHP CP-GRFE_003
Wiadukt we Fryburgu
(Archivum Helveto-Polonicum, sygn. AHP CP-GRFE_003)

Czytaj dalej „SZWAJCARIA: Pocztówki z Frybourga – Most na rzece Saarine”

SZWAJCARIA: MEMORIAV- trosce o audiowizualne dziedzictwo

Stowarzyszenie Memoriav zostało założone, po tym, jak rząd federalny i inne zainteresowane podmioty pod koniec  lat 80-tych XX wieku dostrzegły koniczność zachowania audiowizualnego dziedzictwa Szwajcarii. Narodziła się wówczas idea powołania instytucji, która umożliwiałaby, wspierałaby i koordynowała ochronę i udostępnianie audiowizualnych dóbr kultury Szwajcarii. W 1995 roku Schweizerische Nationalbibliothek, Schweizerisches Bundesarchiv, Cinémathèque Suisse w Lozannie, Schweizer Nationalphonothek, Bundesamt für Kommunikation powołały dożycia stowarzyszenie MEMORIAV. W 1998 roku dodano kolejnego członka-założyciela w celu koordynowania sektora fotograficznego: Szwajcarski Instytut Ochrony Fotografii z Neuchâtel.

Czytaj dalej „SZWAJCARIA: MEMORIAV- trosce o audiowizualne dziedzictwo”

SZWAJCARIA: Archiwa gospodarcze w Szwajcarii

Archiwa gospodarcze – temat praktycznie zupełnie pomijany i traktowany w polskiej archiwistyce marginalnie, w Szwajcarii znajduje swoje poczesne miejsce i jest przedmiotem zainteresowania środowiska archiwalnego. Temat jest szczególnie trudny ze względu na fakt, iż dotyczy sektora w zdecydowanej większości prywatnego, który ustawodawstwo archiwalne obejmuje  w sposób bardzo ograniczony, nawet w przypadku udziału właścicielskiego Skarbu Państwa (w warunkach polskich). Z drugiej strony występuje niewielkie zainteresowanie ze strony samych podmiotów gospodarczych kwestiami związanymi ze sposobami wartościowania dokumentacji, zabezpieczania i archiwizacji, nie mówiąc o trwałym przechowaniu jej części dla przyszłych pokoleń. O dziwo, nie jest to tylko problem występujący w naszym kraju, dostrzegają go również członkowie Szwajcarskiego Stowarzyszenia Archiwistów i Archiwistek (Verband Schweizerischer Archivare und Archivarinnen -VSA) i próbują wyjść temu zagadnieniu naprzeciw.

Czytaj dalej „SZWAJCARIA: Archiwa gospodarcze w Szwajcarii”

POGRANICZA: Archiwa na najwyższym poziomie- ARGE ALP

Archive in der Arbeitsgemeinschaft Alpenländer, w skrócie ARGE ALP, to wspólna grupa robocza międzypaństwowa, obejmująca swym zasięgiem regiony krajów alpejskich. Zawiązana została w celu wspólnego rozwiązywania problemów – od gospodarczych po kulturowe- tej zróżnicowanej państwowo, ale dość jednolitej strefy geograficznej, można powiedzieć, że jedynej w swoim rodzaju w Europie. Związek powstał 12 października 1972 roku w Mösern w Tyrolu. W jego skład wchodzą: z Niemiec- Wolne Państwo Bawaria, kraj związkowy Baden-Württemberg; ze Szwajcarii – kantony Graubünden, St. Gallen i Tessin; z Austrtrii- landy Vorarlberg, Tyrol i Salzburg; z Włoch – region Lombardia, autonomiczna prowincja Bozen-Südtirol, i Trient. W spectrum wspólnych zainteresowań znalazły się również sprawy ochrony dziedzictwa kulturowego i archiwów, w tym w szczególności stworzenia systemu informacji o zasobach archiwalnych obejmujących obszar alpejski. W 1976 roku powstała wspólna komisja ekspercka, złożona z dyrektorów archiwów państwowych i landowych na tym terenie, do wzajemnego, lepszego poznawania i popularyzacji historii krajów członkowskich, w oparciu o źródła archiwalne. W ostatnich latach współpraca ta polegała na wymianie pomocy archiwalnych, przekazywaniu sobie interesujących daną stronę mikrofilmów oraz wymianie archiwistów prowadzących badania naukowe. W 1995 roku, pod patronatem Generalnej Dyrekcji Archiwów Państwowych Bawarii (GSAB), w wyniku współpracy wydano obszerny przewodnik po zasobach archiwów skupionych w ARGE ALP – „Die Staats- und Landesarchive in der Arbeitsgemeinschaft Alpenländer (Arge Alp). Archivführer und Inventar der grenzüberschreitenden Überlieferung, im Auftrag der Archivdirektorenkonferenz der Arge Alp herausgegeben von der Generaldirektion der Staatlichen Archive Bayerns”, München 1995.

Czytaj dalej „POGRANICZA: Archiwa na najwyższym poziomie- ARGE ALP”

SZWAJCARIA: Obywatel w opresji, obywatel do poprawki – rozliczenia trudną z przeszłością

To kolejny taki projekt badawczy. Kolejny kanton podejmuje próbę rozliczenia wydarzeń z przeszłości. Praktyka izolowania osób w jakiś sposób nie pasujących do tradycyjnego, zamożnego społeczeństw a byław tym pięknym kraju była powszechną i ugruntowaną praktyką, aż do 1981 r.
Kanton Nidwalden wraz z gminami i kościołami regionalnymi rozpoczął projekt badawczy dotyczący zbadania i upublicznia  wyników badań  dotyczących przemocy państwa wobec obywateli przymusowo poddanych tzw. opiekuńczym środkom przymusu. Ustawodawstwo było ważnym narzędziem władz dyscyplinowania ludzi, których sposób życia nie był zgodny z tradycyjnymi obyczajami i normami zachowania. Tego typu ludzie mogli być przetrzymywani nawet  przez kilka lat bez jakichkolwiek wyroków sądowych. Środki te były często nakazywane wbrew ich woli i wbrew zasadom prawa. Dzieci i młodzież były zamykane w ośrodkach wychowawczych, a kobiety i mężczyźni zakwalifikowani do „reedukacji” w zakładach pracy. Młodociani przebywający w rodzinach zastępczych byli wykorzystywana jako tania siła robocza. Kobiety i mężczyźni wbrew własnej woli byli umieszczani  w szpitalach psychiatrycznych. Osoby określane jako „rozwiązłe” i „pasożytnicze ” były ubezwłasnowolniane i poddawane sterylizacji. Wiele osób spośród tych, które doświadczyły represji państwa, nadal cierpi z powodu niesprawiedliwości, której doświadczyli i złego traktowania w domach, instytucjach lub obcych rodzinach. Dokumentacja obrazująca to zjawisko znajduje się w Archiwum Państwowym Nidwalden (Staatsarchiv Nidwalden).

Czytaj dalej „SZWAJCARIA: Obywatel w opresji, obywatel do poprawki – rozliczenia trudną z przeszłością”

SZWAJCARIA: Archiwa prywatne w Archiwum Federalnym w Bernie –droga do wieczystości

Oprócz dokumentów Konfederacji, Schweizerisches Bundesarchiv (BAR) przejmuje również spuścizny osób prywatnych i archiwa instytucji społecznych o znaczeniu ogólnonarodowym.Archiwa prywatne w BAR pochodzą z darowizn po osobach, które kształtowały historię państwa szwajcarskiego (federacji kantonów), do których należą m.in. członkowie Rady Federalnej, Parlamentu i Federalnego Sądu Najwyższego, kadra administracyjna i wojskowa Federacji, a ponadto ważni przedstawiciele nauki, biznesu i kultury.Z drugiej strony, BAR zabezpiecza zbiory instytucji społecznych działających na terenie całej Szwajcarii i mających wpływ na politykę państwa federalnego.
W jaki sposób regulowane jest przekazywanie archiwów prywatnych, odpowiednika niepaństwowego zasobu archiwalnego do Szwajcarskiego Archiwum Federalnego?
Zasady oceny, nabywania i udostępniania archiwów prywatnych są regulowane przez BAR wspólnie z darczyńcą lub depozytariuszem w umowie darowizny  lub umowie depozytu.

Czytaj dalej „SZWAJCARIA: Archiwa prywatne w Archiwum Federalnym w Bernie –droga do wieczystości”

Szwajcaria: Cyfrowa strategia Archiwum Federalnego do 2025 r.

Decyzje rządu federalnego mają potencjalnie poważne konsekwencje dla obywateli Szwajcarii. Opinia publiczna jest bardziej niż kiedykolwiek zainteresowana zrozumieniem, w jaki sposób działa i jak podejmowane są decyzje  w szwajcarskim parlamencie – pokazał to m.in. pandemiczny rok 2020.Kluczowy wkład w zachowanie dokumentacji pokazującej mechanizmy władzy (te oficjalne)  ma Szwajcarskie Archiwum Federalne (Schweizerische Bundesarchiv – BAR), którego zasoby mają służyć przyszłym pokoleniom do zrozumienia przeszłości. Dokumenty w archiwum federalnym są podstawą do długoterminowej weryfikacji działań państwa. To więc zasób archiwalny BAR stanowi podstawę – do opartej na faktach i dokumentach – debaty w demokratycznym społeczeństwie. W przypadku Szwajcarii Bundesarchiv jest jedynym archiwum gromadzącym całość dokumentacji federacji/państwa szwajcarskiego i nie ma w tej strukturze miejsca na jakiekolwiek archiwa wyodrębnione.
Dzięki swojej strategii na lata 2021-2025 BAR konsekwentnie kontynuuje ścieżkę rozwoju archiwum cyfrowego. Po skoncentrowaniu się w ciągu ostatnich 5 lat na dostępie online do zasobu archiwalnego, obecna strategia kładzie większy nacisk na elektroniczne przejmowanie  i archiwizację. SFA zastępuje dwa podstawowe systemy archiwizacji cyfrowej po ponad 10 latach działania i dalej rozwija rozwiązania do systemy archiwizacji cyfrowej. Jednocześnie optymalizuje dostęp do nowych ofert, aby w wkrótce móc realizować wszystkie zamówienia online.

Czytaj dalej „Szwajcaria: Cyfrowa strategia Archiwum Federalnego do 2025 r.”