Na 25-26 października 2021 roku została zaplanowana konferencja pt. „Archiwalne zbiory pieczęci. Charakterystyka zbiorów, metody opracowania, konserwacja”, organizowana przez Wydział Nauk Historycznych UMK w Toruniu. Celem sesji jest próba zebrania wiedzy o stanie sfragistyki w archiwach: tak posiadanych przez te placówki zbiorach pieczęci czy ich reprodukcji, istniejących formach pomocy archiwalnych, tych podstawowych inwentarzy „kartkowych” ale również katalogach, inwentarzach tematycznych itd., jak i o pracach konserwatorskich i zabezpieczających podejmowanych i planowanych celem zabezpieczenia tego typu zasobu archiwalnego.
Planowana sesja stanowi nawiązanie do wydanej nakładem Naczelnej Dyrekcji Archiwów Państwowych publikacji „Opracowanie materiałów sfragistycznych w archiwach, red. P. Gut, M. Hlebionek, Warszawa 2020”. Książka ta jest publiczną wersją opracowanego w latach 2008-2018 projektu wskazówek metodycznych do opracowania zasobu sfragistycznego w archiwach, a także wprowadzeniem do sfragistyki dla zainteresowanych tematem archiwistów. W 2021 r. przypada także sześćdziesiąta rocznica ogłoszenia przez Naczelnego Dyrektora Archiwów Państwowych „Wytycznych do opracowywania zbiorów pieczęci przechowywanych w archiwach państwowych”. Obie te okoliczności są, zdaniem organizatorów, dobrym punktem wyjścia do rozmowy o przechowywanych w archiwach pieczęciach.
dr hab. Marcin Hlebionek, prof. UMK
dr hab. Paweł Gut, prof. US
Wydział Nauk Historycznych oraz Instytut Historii i Archiwistyki
Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu
zapraszają do udziału w konferencji naukowej organizowanej
pod patronatem Naczelnego Dyrektora Archiwów Państwowych
Konferencja odbędzie się w formule zdalnej na Wydziale Nauk Historycznych Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu w dniach 25-26 października 2021 roku
Dnia 22 maja 1961 r. Naczelny Dyrektor Archiwów Państwowych Henryk Altman wydał zarządzenie wprowadzające w życie Wytyczne metodyczne w sprawie opracowywania zbiorów pieczęci. W towarzyszącym mu piśmie przewodnim czytamy: Pełna inwentaryzacja tego materiału, który w ogromnej ilości znajduje się w działach rękopiśmiennych bibliotek oraz w muzeach i archiwach, stanowi najważniejszy, fundamentalny etap i niezbędny warunek dalszego rozwoju badań sfragistycznych. Objęcie planową inwentaryzacją materiału pieczętnego w możliwie szerokich ramach chronologicznych dostarczy informacji o zbiorach sfragistycznych bibliotek, muzeów i archiwów, stwarzając podstawę dla opracowań analitycznych typu inwentaryzacyjno-opisowego, co pozwoli następnie na przejście do pełnej syntezy naukowej. I dalej: Uznając słuszność i celowość powyższego postulatu Naczelna Dyrekcja Archiwów Państwowych podejmuje akcję inwentaryzacji pieczęci w archiwach (Pismo Naczelnego Dyrektora Archiwów Państwowych z dnia 22 maja 1961 r. (PNM-100-2) w sprawie inwentaryzacji pieczęci). Od daty wydania tego zarządzenia mija w bieżącym roku 60 lat. W tą okrągłą rocznicę wpisuje się publikacja przez Naczelną Dyrekcję Archiwów Państwowych projektu Wskazówek metodycznych do opracowania materiałów sfragistycznych w archiwach, stanowiącego podsumowanie długoletnich prac zespołu naukowego zajmującego się tą problematyką. Ostatnimi laty widać też przejawy pewnego zwiększenia zainteresowania problematyką przechowywanych w archiwach pieczęci. Są to zarówno impulsy odgórne (np. wydany przy współudziale Naczelnej Dyrekcji Archiwów Vocabularium Internationale sigillographicum), ale też inicjatywy oddolne, podejmowane przez poszczególne archiwa. Opracowywanie różnych katalogów pieczęci rozpoczęły archiwa tak centralne (Archiwum Główne Akt Dawnych) jak i terenowe (w Bydgoszczy, Opolu, Poznaniu, Szczecinie czy Toruniu), a ich efektem są – często książkowe – publikacje. Katalogi te mają zróżnicowany charakter: obejmują albo wybrane fragmenty zasobu (dokumenty samoistne, zbiory pieczęci), albo skupiają się na pieczęciach należących do określonej kategorii dysponentów (pieczęcie królewskie, miejskie, gmin wiejskich, sądów patrymonialnych itp.). Ważny głos wskazujący na możliwości wykorzystywania takich publikacji w polityce promocyjnej archiwów zabrał na ostatnim Zjeździe Archiwistów Polskich Wojciech Krawczuk.
W maju 2007 roku miała w Zielonej Górze miejsce konferencja pt. Zbiory pieczęci w Polsce. Powstała na kanwie wygłoszonych wówczas referatów publikacja stała się formą informatora o zbiorach pieczęci, bądź ich fragmentach, przechowywanych w poszczególnych instytucjach. Niestety w tomie materiałów pokonferencyjnych archiwa państwowe nie są reprezentowane zbyt licznie. Na 33 archiwa państwowe, nie licząc oddziałów i ekspozytur, omówienia tam doczekało się zaledwie 5 (AGAD, Archiwum Narodowe w Krakowie, Archiwa Państwowe w Szczecinie, Wrocławiu i w Bydgoszczy) a także dwa archiwa kościelne (Archiwum Archidiecezjalne w Gnieźnie i Archiwum Archidiecezji Częstochowskiej).
Zabytkowe pieczęcie są wrażliwymi zabytkami: o ile nie są przechowywane w odpowiednich warunkach, ulegają degradacji. Dlatego wymagają szczególnego zabezpieczenia i opieki konserwatorskiej uwzględniającej ich specyfikę. Brak jej powoduje postępujące niszczenie odcisków, ale też typariuszy. Świadomość tego, mimo iż raczej powszechna, nie wpływa jednak znacząco na planowanie prac w archiwach. Pieczęcie są poddawane zabiegom konserwatorskim, kiedy towarzyszą szczególnie cennym dokumentom. Pozostałe traktowane bywają po macoszemu, co powoduje ustawiczną utratę egzemplarzy unikatowych, często o istotnym znaczeniu dla badań regionalnych.
Sześćdziesiąta rocznica publikacji pierwszych wytycznych metodycznych do opracowania archiwalnych zbiorów pieczęci to dobry czas na podjęcie refleksji nad szeroko rozumianą problematyką zasobu sfragistycznego. Wskazania osiągnięć i porażek na tym polu, ale też podjęcia próby zdiagnozowania przyczyn i jednych i drugich. Ukazania nowych możliwości, jakie daje wykorzystanie w metodyce archiwalnej, też na gruncie publikacji pieczęci, technologii cyfrowych. Jest to również okazja do zastanowienia się nad problemami związanymi z konserwacją i restauracją dawnych pieczęci oraz wpływem, jaki powinny one mieć na metodykę opracowania tej części zasobu.
Kreśląc szeroką perspektywę badawczą zapraszamy do udziału w konferencji przedstawicieli archiwów państwowych i niepaństwowych, bibliotek i muzeów a wreszcie środowisk akademickich. Mamy nadzieję, że wśród zaproponowanych poniżej problemów badawczych odnajdą Państwo intrygujące obszary wymagające rozpoznania i zbadania. Proponujemy podjęcie m.in. takich zagadnień jak:
– historia i charakterystyka zbiorów sfragistycznych (bądź ich części) przechowywanych w konkretnej instytucji
– problemy metodyki opracowania różnych kategorii materiałów sfragistycznych (odciski, typariusze, odlewy pieczęci), ze szczególnym uwzględnieniem materiałów specyficznych (np. pieczęcie luźne, dokumenty wielopieczętne, pieczęcie w aktach),
– prezentacja własnych doświadczeń w tym zakresie
– zagadnienia publikacji katalogów i inwentarzy pieczęci
– możliwości wykorzystywanie technologii cyfrowych do reprodukcji i opracowania materiałów sfragistycznych
– możliwości wykorzystywania pieczęci w działaniach edukacyjnych i promocyjnych
– szeroko rozumiana problematyka konserwacji i restauracji pieczęci oraz jej wpływ na metodykę opracowania zbiorów sfragistycznych
Zgłoszenia na konferencję przyjmujemy do 15 czerwca 2021 roku. Propozycje referatów wraz z abstraktem (maksymalnie 1000 znaków) prosimy kierować na adres e-mailowy: archiwaipieczecie@gmail.com . W przypadku dużej liczby zgłoszeń zastrzegamy sobie prawo wyboru referatów. O włączeniu wystąpienia do programu poinformujemy do 30 czerwca 2021 roku.
/-/ dr hab. Marcin Hlebionek, prof. UMK
/-/ dr hab. Paweł Gut, prof. US
Sekretarz konferencji:
mgr Jagoda Jankowska
Dnia 22 maja 1961 r. Naczelny Dyrektor Archiwów Państwowych Henryk Altman wydał zarządzenie wprowadzające w życie Wytyczne metodyczne w sprawie opracowywania zbiorów pieczęci. W towarzyszącym mu piśmie przewodnim czytamy: Pełna inwentaryzacja tego materiału, który w ogromnej ilości znajduje się w działach rękopiśmiennych bibliotek oraz w muzeach i archiwach, stanowi najważniejszy, fundamentalny etap i niezbędny warunek dalszego rozwoju badań sfragistycznych. Objęcie planową inwentaryzacją materiału pieczętnego w możliwie szerokich ramach chronologicznych dostarczy informacji o zbiorach sfragistycznych bibliotek, muzeów i archiwów, stwarzając podstawę dla opracowań analitycznych typu inwentaryzacyjno-opisowego, co pozwoli następnie na przejście do pełnej syntezy naukowej. I dalej: Uznając słuszność i celowość powyższego postulatu Naczelna Dyrekcja Archiwów Państwowych podejmuje akcję inwentaryzacji pieczęci w archiwach (Pismo Naczelnego Dyrektora Archiwów Państwowych z dnia 22 maja 1961 r. (PNM-100-2) w sprawie inwentaryzacji pieczęci). Od daty wydania tego zarządzenia mija w bieżącym roku 60 lat. W tą okrągłą rocznicę wpisuje się publikacja przez Naczelną Dyrekcję Archiwów Państwowych projektu Wskazówek metodycznych do opracowania materiałów sfragistycznych w archiwach, stanowiącego podsumowanie długoletnich prac zespołu naukowego zajmującego się tą problematyką. Ostatnimi laty widać też przejawy pewnego zwiększenia zainteresowania problematyką przechowywanych w archiwach pieczęci. Są to zarówno impulsy odgórne (np. wydany przy współudziale Naczelnej Dyrekcji Archiwów Vocabularium Internationale sigillographicum), ale też inicjatywy oddolne, podejmowane przez poszczególne archiwa. Opracowywanie różnych katalogów pieczęci rozpoczęły archiwa tak centralne (Archiwum Główne Akt Dawnych) jak i terenowe (w Bydgoszczy, Opolu, Poznaniu, Szczecinie czy Toruniu), a ich efektem są – często książkowe – publikacje. Katalogi te mają zróżnicowany charakter: obejmują albo wybrane fragmenty zasobu (dokumenty samoistne, zbiory pieczęci), albo skupiają się na pieczęciach należących do określonej kategorii dysponentów (pieczęcie królewskie, miejskie, gmin wiejskich, sądów patrymonialnych itp.). Ważny głos wskazujący na możliwości wykorzystywania takich publikacji w polityce promocyjnej archiwów zabrał na ostatnim Zjeździe Archiwistów Polskich Wojciech Krawczuk.